آنچنان اعمال شایسته‌ای انجام دهد که گناهان را محو کند، زیرا نیکی‌ها بدی‌ها را از بین می‌برند.
و خداوند متعال فرموه است:
﴿إِنَّ ٱلۡحَسَنَٰتِ يُذۡهِبۡنَ ٱلسَّئَِّاتِۚ ذَٰلِكَ ذِكۡرَىٰ لِلذَّٰكِرِينَ﴾ [هود: 114].
«همانا نیکی‌ها بدی‌ها را از بین می‌برند و این پندی است برای کسانی که پند را می‌پذیرند».
حافظ ابن کثیر / گفته است که: کارهای خیر گناهان گذشته را نابود می‌کنند([1]).
و این مطلب را حدیث حضرت ابوذر t به روشنی بیان می‌کند که حضرت پیامبر ص فرمودند: «اَتْبِعِ السَّيِّئَةَ بِالْحَسَنَةِ تَمْحُهَا». «پس از هر بدی عمل نیکی انجام ده که آن را نابود می‌کند»([2]).
ما می‌توانیم این اعمال نیک نابودکننده گناهان را بر چند بخش تقسیم کنیم.
الف- فرائض و نوافل.
ب- اذکار.
ج- نیکی به مخلوقات خداوند.
الف: از میان فرائض مهمترین عامل بخشش گناهان، توحید و یکتاپرستی است.
چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ وَيَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُ﴾ [النساء: 48].
«خداوند هرگز شرک را نمی‌بخشد و پایین‌تر از آن را برای هرکسی بخواهد می‌بخشد».
و این موضوع را حدیث حضرت معاذ t کاملاً واضح می‌کند که می‌گوید: حضرت پیامبر ص از او پرسیدند: آیا می‌دانی حق بندگانی که شرک نکرده‌اند بر خداوند چیست؟
حضرت معاذ گفت: خداوند و پیامبرش داناتر‌اند.
و در روایتی آمده است: بر خداوند است که بندگانی را که با وی شریک نگرفته‌اند عذاب ندهد([3]).
و حضرت انس t می‌گوید: من از حضرت پیامبر ص شنیدم که می‌فرمود: خداوند می‌فرماید: ای فرزند آدم! تا دمی که از من بخواهی و به من امید داشته باشی آنچه را که از تو سر زده می‌آمرزم و پروا ندارم([4]).
و پس از توحید مهمترین عامل نخستین گناهان، نماز است، چنانکه حضرت ابوهریره t از پیامبر ص روایت می‌کند که فرمود: نمازهای پنجگانه و جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان دیگر محوکننده گناهانی هستند که در بین آنها انجام گرفته تا مادامی که از گناهان کبیره اجتناب شود([5]).
و در حدیث حضرت حذیفه t آمده است که گناه برخورد ناشایسته مرد با اعضاء خانواده و همسایگانش و مصرف بی‌رویه اموالش (ثروتش) با نماز و روزه و صدقه جبران می‌شود([6]).
اما بحث تفصیلی فرایض و نوافلی که موجب محو گناهان می‌شوند به شرح ذیل است:
در حدیث حضرت ابوهریره t آمده است که حضرت پیامبر ص فرمودند: هرگاه بنده مسلمان یا مؤمن وضو بگیرد و چهره‌اش را بشوید هر گناهی که با چشمانش مرتکب شده از رویش همراه آب یا با آخرین قطره‌های آب بیرون می‌رود و چون دست‌ها را بشوید هر گناهی که با دست مرتکب آن شده با آب و یا با آخرین قطرات آب از بین می‌رود و آنگه که پاها را بشوید هر گناهی که با پاها انجام داده با آب و یا آخرین قطرات آب فرو می‌ریزد، تا این که از گناهان پاک می‌گردد([7]).
و در حدیث حضرت عثمان بن عفان t آمده که ایشان برای مردم وضو گرفتند مانند وضوی حضرت پیامبر ص سپس فرمود: من حضرت پیامبر ص را دیدم که چنین وضو می‌گرفتند و فرمودند: هرکس مثل وضوی من وضو بگیرد و پس از آن دو رکعت نماز بخواند و در آن مبتلا به وساوس نشود گناهان قبلی او آمرزیده می‌شوند([8]).
و در روایتی دیگر این جمله افزوده شده که، نماز و رفتن به مسجد برایش نافله حساب می‌شوند.
و حضرت عقبه بن عامر t می‌گوید: من حضرت پیامبر ص را دریافتم که می‌فرمودند: هر مسلمانی که وضو بگیرد به طوری که وضویش کامل باشد، سپس برخیزد و دو رکعت نماز بخواند و در آن نماز با قلب و زبان توجه نماید بهشت بر او لازم می‌شود.
حضرت عقبه می‌گوید: من گفتم: این بخشش بسیار زندگی است!.
که ناگهان شخصی گفت: آنچه قبل از این بود بخشش بسیار بزرگتری است، دیدم که ایشان حضرت عمر t است و گفت: من تو را دیدم و جلوتر از تو آمده‌ام که پیامبرص فرمودند: هر یکی از شما وضو بگیرد و وضو را تمام کند و پس از آن بگوید:
«أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إلاَّ اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ».
هرهشت دروازه بهشت برای او باز می‌شوند و از هریکی که بخواهد داخل شود([9]).
و نیز در حدیثی حضرت ابوهریره t روایت می‌کند که حضرت پیامبر ص فرمودند: آیا شما را به آنچه که خداوند به وسیله آن گناهان را محو نموده و درجات را بالا می‌برد راهنمایی نکنم؟
گفتند: آری یا رسول الله! فرمود: تمام‌کردن وضو بر سختی‌ها (سردی و گرمای زیاد) و بسیار گام‌زدن به سوی مسجد و انتظار نماز بعد از نماز دیگر پس این قرارگاه و جای استقامت است([10]).
اذان یکی از شعارهای علنی دین اسلام است که خداوند به وسیله آن گناهان را محو می‌کند.
و این مطلب را حدیث حضرت عمر t بیان می‌دارد که حضرت پیامبر ص فرمودند: چون مؤذن کلمات اذان را می‌گوید هریک از شما کلمات را با او تکرار کند و هنگام «حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ و حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ، لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ» بگوید، و در آخر او نیز چون مؤذن با یقین «لا إِلَهَ إِلا اللَّهَ» وارد بهشت می‌شود.
و از حضرت سعد بن ابی وقاصt روایت است که حضرت پیامبرص فرمودند: هرکس هنگام شنیدن اذان بگوید: «أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبًّا وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولاً وَبِالإِسْلاَمِ دِينًا» گناهان او آمرزیده می‌شوند([11]).
و در حدیث حضرت انس t آمده است که حضرت پیامبر ص هنگام فجر بر دیار کفار حمله می‌کردند و به صدای اذان گوش می‌دادند و اگر اذان را می‌شنیدند هجوم نمی‌بردند و گرنه هجوم می‌بردند.
باری از مردی شنیدند که می‌گفت: «اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ».
فرمودند: او بر فطرت مسلمانی است.
پس از آن او تا دو بار گفت: «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ».
حضرت پیامبر ص فرمودند: از آتش جهنم خارج شد ناگاه دیدم که او چوپانی از قبیله مِعزی است([12]).
و حضرت ابوهریره t از حضرت پیامبر ص روایت می‌کند که آن حضرت ص فرمودند: مؤذن به امتداد صدایش بخشیده و برای او هر خشک و تری گواهی می‌دهد و کسی که در نماز جماعت حاضر شود.
برایش پاداش بیست و پنج نماز نوشته می‌شود و در میان اذان و اقامت گناهانش محو می‌شوند([13]).
با رفتن به سوی مسجد خداوند گناهان مؤمن را محو می‌کند.
این مطلب را حدیث ابوهریره t بیان می‌کند که حضرت پیامبر ص فرمودند: کسی که در خانه خویش طهارت نماید و سپس به خانه‌ای از خانه‌های خداوند (مسجد) برود تا فرضی از فرایش خداوند متعال را ادا کند هریکی از گام‌هایش گناهی را نابود نموده و گام دیگر رتبه او را بالا می‌برد([14]).
و از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: کسی که در هنگام سپیده‌دم یا بعد از زوال بطرف مسجد رود، خداوند برایش در هر سپیده دم یا بعد از زوال که به سوی مسجد می‌رود در بهشت اسباب پذیرایی و ضیافت را مهیا می‌کند([15]).
و از حضرت ابوهریره t نیز روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: نماز جماعت بر نمازی که در منزل و یا در بازار خوانده شود بیست و پنج درجه افزایش دارد.
پس هرگاه یکی از شما وضو بگیرد و آن را درست انجام دهد، سپس به مسجد بیاید و جز ادای نماز قصد دیگری نداشته باشد هر قدمی که می‌نهد یک درجه مقامش بالا می‌رود و یک گناه از وی کاسته می‌شود؛ تا که وارد مسجد می‌شود و در مسجد تا زمانی که نماز او را باز داشته در حکم نماز است، و تا مدتی که در جای نماز است و بی‌وضو نشده فرشتگان برای او دعا می‌کنند و می‌گویند: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ، وَارْحَمْهُ»([16]).
مواظبت و اهتمام بر نمازهای پنجگانه یکی از بزرگترین عوامل نابودی گناهان یک مسلمان است.
و آنچه این مطلب را بوضوح بیان می‌کند حدیثی است که حضرت ابوهریرهt از آن حضرت ص شنیده است که فرمودند: مرا خبر دهید که هرگاه در کنار دروازه منزل یکی از شما نهر آبی باشد و او هر روز پنج بار در آن غسل کند آیا از چرک و آلودگی‌‌های بدنش چیزی باقی می‌ماند؟
گفتند: خیر، چیزی از آلودگی‌ها باقی نمی‌ماند.
فرمودند: پس این مثال نمازهای پنجگانه است که خداوند به وسیله آن گناهان را محو می‌نماید([17]).
و از حضرت عثمان بن عفان t روایت شده است که گفت: از رسول الله ص شنیدم که می‌فرمودند: هر مسلمانی که وقت نمازش فرا رسید و او خوب وضو کرد و خشوع و رکوع را به وجه احسن در نمازش بجا آورد این نماز کفاره گناهان گذشته او می‌شود تا زمانی که مرتکب به گناه کبیره‌ای نشده و این وابسته به هر عصر و زمانی است([18]).
و نیز از حضرت عثمان بن عفان t روایت شده است که حضرت پیامبر ص فرمودند: هر مسلمان آن طهارتی را که خداوند بر او فرض قرار داده انجام دهد و پس از آن نمازهای پنجگانه را بخواند آن نمازها بر گناهانی که در میان‌شان انجام شده کفاره می‌شوند([19]).
و از حضرت ابوموسی اشعری t روایت شه که حضرت پیامبر ص فرمودند: هرکسی نماز صبح و عصر را بخواند وارد بهشت می‌شود([20]).
و از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: نمازهای پنجگانه و جمعه تا جمعه دیگر کفار است برای گناهانی که در میان‌شان انجام شده تا مادامی که از گناهان کبیره اجتناب شود([21]).
روز جمعه مهمترین و برترین روز از ایام هفته است که خداوند به وسیله آن گناهان و معاصی را از بین می‌برد.
و این مطلب را حدیث حضرت ابوهریره t بیان می‌دارد که حضرت پیامبر ص فرمودند: کسی که درست وضو گیرد و سپس به نماز جمعه آمده آرام بنشیند و گوش فرا دهد گناهان او از این جمعه تا جمعه قبل و سه روز اضافه برآن بخشیده می‌شود، و کسی که بر سنگریزه دست کشید کار بیهوده‌ای انجام داده است([22]).
و از حضرت أوس بن اوس روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: «مَنْ غَسَّلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاغْتَسَلَ ثُمَّ بَكَّرَ وَابْتَكَرَ وَمَشَى وَلَمْ يَرْكَبْ وَدَنَا مِنَ الإِمَامِ فَاسْتَمَعَ وَلَمْ يَلْغُ كَانَ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ عَمَلُ سَنَةٍ أَجْرُ صِيَامِهَا وَقِيَامِهَا»([23]). «کسی که روز جمعه غسل نمود و در اول وقت پیاده به نماز جمعه حرکت کرد و هنگام آغاز خطبه نزدیک به امام نشست و به خطبه گوش فرا داد و کار بیهوده‌ای انجام نداد برای او در عوضی گام‌هایش که از منزل به سوی مسجد برداشته پاداش روزه و قیام الیل یک سال است»([24]).
و از حضرت سلمان فارسی t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: هرکسی روز جمعه غسل کند و به قدر توان طهارت نماید و روغن بمالد و یا خوشبوی دیگر استفاده کند و به جمعه بیاید و در میان دو شخص فاصله نه اندزاد و به حد توان خویش نماز خواند و چون امام شروع سخن کند او آرام بنشیند خداوند برای او از این جمعه تا جمعه قبل گناهانش را می‌بخشد([25]).
و در خود نماز فضایل بیشماری است که کفاره گناهان می‌شوند. و عبارتند از:
آمین یکی از اسباب مهم نابودی گناهان و باعث جلب رحمت خداوند است.
این مطلب را حدیث حضرت ابوهریره t صراحتاً بیان می‌دارد که حضرت پیامبر ص فرمودند: چون امام آمین می‌گوید شما نیز آمین بگویید، زیرا کسی که آمینش موافق و همآهنگ با آمین ملائکه شد گناهان پیشین او آمرزیده می‌شوند([26]).
و از حضرت ابوهریره t نیز روایت شده است که حضرت پیامبر ص فرمودند: چون امام «غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ» را می‌گوید، شما آمین بگویید.
پس اگر آمین شخصی با قول فرشتگان موافق گشت گناهان پیشین او بخشیده می‌شوند([27]).
از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: چون امام «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» گفت، شما «اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ» بگویید، پس هرکسی سخنش موافق با کلام ملائکه شد گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شوند([28]).
سجده از مهمترین و بزرگترین ارکان نماز است و این مطلب را آنچه در حدیث حضرت ربیعه بن کعب وارد است، بیان می‌دارد، آنگاه که پیامبر ص به ایشان گفت: هرچه می‌خواهی از من بخواه؛ می‌گوید: من گفتم: خواسته من همراهی شما در بهشت است.
حضرت پیامبر ص فرمودند: بغیر از این خواسته دیگری؟
گفتم: خواسته من فقط همان است.
حضرت فرمودند: پس مرا با بجاآوردن سجده زیاد یاری کن([29]).
پس معلوم می‌شود که سجده زیاد باعث همراهی پیامبران خداوند † در مراتب عالیه‌شان است.
و نیز فرموده، حضرت پیامبر ص که به غلامش ثوبان فرمودند: بسیار سجده‌کردن را بر خود لازم بدان، برای آن که خداوند با هر سجده یک درجه مقامت را بالا می‌برد و یک خطا و لغزش را از بین می‌برد([30]). این فضیلت را ثابت می‌کند.
و از حضرت عباده بن صامت t روایت شده که از حضرت پیامبر ص شنیدم که می‌فرمود: هرکسی برای خداوند یک سجده کند، خداوند در عوض او یک نیکی می‌دهد و یک گناه او را معاف می‌کند و بر مقامش در بهشت یک درجه می‌افزاید پس شما بسیار سجده کنید([31]).
نماز تهجد روش و عمل صالحان و رستگاران است.
و از حضرت بلال و ابو امامهب روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: نماز تهجد را بر خود لازم بگیرید چون روش صالحان پیش از شما، وسیله تقرب به خداوند، باز دارنده از گناه، نابودکننده خطاها و برطرف کننده ناراحتی‌ها و بیماری‌هاست([32]).
و این بخشش از سخنان حضرت پیامبر ص که فرمودند: تکفیر للسیئات، خود گواه است که نماز تهجد از عوامل نابودکننده گناهان است.
حضرت علی t می‌گوید: من از حضرت ابوبکر صدیق t شنیدم که می‌گفت: من از حضرت رسول کریم ص شنیدم که می‌فرمودند: کسی که مرتکب گناه شد پس از آن خوب طهارت کند و دو رکعت نماز بخواند و از خداوند طلب آمرزش کند، بخشیده می‌شود([33]).
و آنگاه حضرت پیامبر ص این آیه مبارکه: ﴿وَٱلَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فَٰحِشَةً أَوۡ ظَلَمُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ ذَكَرُواْ ٱللَّهَ﴾ [آل‌عمران: 135]. را تلاوت کردند. «و آنان چون مرتکب کاری زشت شوند یا بر خود ستم کنند خداوند را یاد کنند».
در حدیث مذکور جمله «إلا غفر له» گواه است که نماز توبه از اسباب نابودی گناهان است.
حضرت عبدالله بن عمرو بن عاص ب می‌گوید: من از حضرت پیامبر ص شنیدم که فرمودند: حضرت سلیمان بن داود † از خداوند خواست که او را قضاوت‌کردن مطابق با حکم خویش عنایت کند؛ به او عطا شد و از خداوند حکومتی خواست که برای دیگران بعد از او نباشد به ایشان داده شد، و آنگاه که از ساختن مسجد اقصی فارغ شد از خداوند خواست که هرکس فقط جهت نمازخواندن آنجا می‌آید او را از گناهان پاک سازد و او را همچون نوزادی که تازه به دنیا آمده، بگرداند.
و در روایتی از مسند احمد آمده است که حضرت پیامبر ص فرمودند: ما امیدواریم که خداوند این خواسته ایشان را نیز برآورده کرده باشد([34]).
ز: فضیلت درود و سلام بر پیامبر ص
خداوند متعال ما را به این امر دستور داده است و حضرت پیامبر ص نیز در احادیث تشویق نموده‌اند.
پس این عمل صلوات و سلام فرستادن نشانه ایمان داری و پیروی‌کردن است.
حضرت انس t روایت کرده است که رسول اکرم ص فرمودند: آن که بر من یک بار درود بخواند خداوند بر او ده بار درود (رحمت) می‌فرستد و ده گناه از او بخشوده، و در بهشت ده درجه بر مقامش افزوده می‌شود([35]).
از این به بعد بحث اعمال صالح غیر از نماز که نابودکننده گناهان هستند شروع می‌شود، و عبارتند از:
صدقه از اعمال بسیار مهم است که صاحبش را از جهنم باز می‌دارد، و گناهان را نابود می‌کند و از ورود به میادین فحشا مانع می‌شود و به کارها و امور خیر نزدیک می‌گرداند.
این مطلب را حدیث حضرت عدی بن حاتم t بیان می‌کند که می‌گوید: حضرت پیامبر ص فرمودند: از آتش جهنم اجتناب کنید، پس صورت خویش را برگرداند باز فرمود: از آتش جهنم دوری کنید، سپس تا سه بار روی خویش را برگرداند تا این که ما چنین پنداشتیم که به سوی آن می‌نگرد و آنگاه فرمود: از آتش اجتناب کنید، اگرچه با نصف یک دانه خرما باشد و اگر کسی آن را هم نیافت با گفتار پسندیده([36]).
و در حدیث مفصل حضرت معاذ t وارد است که حضرت پیامبر ص فرمودند: آیا تو را به راه‌های خیر راهنمایی نکنم؟
روزه سپر است و صدقه گناهان را از بین می‌برد، آنچنان که آب آتش را از بین می‌برد.
و از حضرت حذیفه t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: گناه برخورد نادرست فرد با اعضای خانواده و همسایگانش و مصارف بی‌مورد مالی‌اش به وسیله نماز، روزه و صدقه جبران می‌شود([37]).
روزه از بزرگترین عبادات است و بنابر همین است که خداوند آن را از میان عبادات دیگر مخصوص خویش قرار داده است.
و فرمود: روزه از من است.
و این مطلب را که روزه برترین عبادات، کفاره گناهان و وسیله دخول بهشت است، حدیث حضرت سهل t بیان می‌کند که حضرت پیامبر ص فرمودند: در بهشت دری به نام ریّان است که روز قیامت روزه‌داران از آن وارد می‌شوند و کسی غیر از آنان از آنجا داخل نمی‌شود.
و روز قیامت اعلام می‌شود که روزه‌داران کجایند؟
پس آنان برمی‌خیزند و از آن درب وارد می‌شوند و کسی جز ایشان داخل نمی‌شود، و چون وارد شدند درب بسته می‌شود، و هیچکس از آن داخل نمی‌شود([38]).
و از حضرت ابوسعید خدری t روایت است که می‌گوید: من از حضرت پیامبر ص شنیدم که می‌فرمود: کسی که یک روز در راه خداوند روزه گیرد خداوند متعال او را هفتاد سال از جهنم دور می‌دارد([39]).
و از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمود: کسی که رمضان را با ایمان و اخلاص نیت روزه گیرد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شوند([40]).
و در روایتی دیگر از او نیز روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: هرکسی با ایمان و اخلاص ماه رمضان را به عبادت بگذراند گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شوند([41]).
و از حضرت ابوقتاده t روایت است که از حضرت پیامبر ص در باره روزه عرفه پرسیدند، فرمودند: گناهان سال گذشته و سال جاری را از بین می‌برد و گفت: از ایشان ص نسبت به روزه عاشورا پرسیده شد، فرمودند: گناهان سال گذشته را محو می‌کند([42]).
و در حدیثی از حضرت ابوهریره t که شامل برخی دیگر از اعمال صالح است روایت شده است که حضرت پیامبر ص فرمودند:
- امروز چه کسی روزه دارد؟
- حضرت ابوبکر صدیق: من.
- حضرت پیامبر ص: امروز چه کسی در تشیع جنازه‌ای شرکت کرده است؟
- حضرت ابوبکر صدیق t: من.
- حضرت پیامبر ص: امروز چه کسی مسکینی را غذا داده است؟
- حضرت ابوبکر صدیق t: من.
- حضرت پیامبر ص: امروز چه کسی به عیادت بیماری رفته است؟
- حضرت ابوبکر صدیق t: من.
پس آنگاه حضرت پیامبر ص فرمودند:
هر شخصی که دارای چنین ویژگی‌هایی باشد وارد بهشت می‌شود([43]).
حج یکی از ارکان اساسی دین اسلام است که حج و عمره فاعل‌شان را چون نوزاد از گناهان پاکیزه می‌نمایند و از اسباب ورود به بهشت هستند.
از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمود: کسی که حج کند و فحش‌گویی و فسق ننماید مانند روزی که مادرش او را به دنیا آورده بود، برمی‌گردد([44]).
و از ایشان t نیز روایت است که حضرت پیامبر ص فرمود: یک عمره تا عمره دیگر محوکننده گناهان در میان‌شان است و پاداش حج مقبول، بهشت است([45]).
و از حضرت عمرو بن عاص t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: آیا نمی‌دانی که اسلام آنچه را پیش از آن بوده نابود می‌کند و هجرت آنچه را قبل از آن بوده از بین می‌برد و حج آنچه را پیش از آن بوده است محو می‌کند([46]).
و از حضرت عبدالله بن مسعود t روایت است که رسول الله ص فرمودند: حج و عمره را پی در پی (قِران) بجا آورید، برای این که آن دو، چون دمه آهنگر که ناخالصی آهن، طلا و نقره را از بین می‌برد گناهان و فقر را نابود می‌کنند و برای حج مقبول پاداشی جز بهشت نیست([47]).
از حضرت عبدالله بن عمر ب روایت است که من از حضرت پیامبر ص شنیدم که فرمودند: هرکس گرداگرد بیت الله هفت طواف کند برایش پاداش آزادی یک غلام است.
و می‌گوید: من از حضرت پیامبر ص شنیدم که فرمود: با نهادن و برداشتن هر قدم، یک گناه نابود می‌شود و یک نیکی نوشته می‌شود([48]).
ب- فضیلت لمس حجراسود و رکن یمانی
از حضرت عبدالله بن عمر ب روایت است که حضرت پیامبر ص فرمود: لمس حجراسود و رکن یمانی گناهان را کاملاً نابود می‌کنند([49]).
از حضرت عایشه ل روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: بیشتر از روز عرفه در هیچ روزی خداوند بندگانش را از جهنم آزاد نمی‌کند و در این روز (رحمت) خداوند به بندگانش نزدیک می‌شود و در میان ملائکه افتخار می‌کند و می‌پرسد ایشان چه می‌خواهند؟([50]).
9- فضیلت کسب علم و امر به معروف و نهی از منکر
این مطلب را حدیث حضرت ابوهریره t بیان می‌دارد که حضرت پیامبر ص فرمودند: هرکس راهی را جهت تحصیل علم بپیماید خداوند برایش راه ورود به بهشت را آسان می‌گرداند([51]).
و از حضرت ابوهریره t نیز روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: هرکس به سوی هدایت و رستگاری دعوت کند، برایش پاداشی است، همانند پاداش کسانی که از او پیروی می‌کنند، بدون آن که از مزد‌شان چیزی کاسته شود([52]).
و همچنین از حضرت ابوهریره t در فضیلت مجالس ذکر حدیثی روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند:
خداوند فرشتگانی دارد که در راه‌ها اهل ذکر را جستجو می‌کنند و چون گروهی را دریابند که در ذکر خداوند مشغول هستند، یکدیگر را صدا می‌زنند و می‌گویند: بشتابید به سوی آنچه می‌طلبید، پس آنان را با بال‌هایشان تا آسمان دنیا احاطه می‌کنند.
پروردگارشان از آنان سؤال می‌کند در حالی که داناتر است، بندگانم چه می‌گویند؟
حضرت پیامبر ص فرمود: فرشتگان می‌گویند: تسبیح و تکبیر و حمد تو را می‌گویند.
و حضرت پیامبر ص فرمودند که، ملائکه در محضر خداوند می‌گویند که: اهل مجلس از خداوند بهشت را می‌طلبند و از دوزخ پناه می‌جویند.
و آنگاه خداوند می‌گوید: من شما را گواه می‌گیرم که آنان را مورد آمرزش قرار دادم.
پیامبر ص فرمودند: یک فرشته از جمع فرشتگان می‌گوید: در میان آنها فلانی است که از جمع آنان نیست، بلکه بنابر امری آمده است، خداوند فرمود: آنان اهل مجلسی هستند که هم‌نشین‌شان بدبخت نمی‌شود([53]).
رهبانیت مسلمانان جهاد است و از نظر اجر و پاداش و نابودی گناهان و رفع درجات، جهاد از بزرگترین اعمال به حساب می‌آید.
از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: کسی که در راه خداوند خارج شود و او را جز جهاد در راه خداوند تصدیق به کلمات خداوند چیزی بیرون نکرده باشد، خداوند ضامن شده است که او را در بهشت کند و یا این که او را همراه مزد و یا غنیمت به منزلی که از آن خارج شده، بازگرداند([54]).
و از حضرت سهل بن سعد t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: اول صبح و یا اول شب در راه خداوند (جهاد) رفتن از دنیا و آنچه در آن هست بهتر است([55]).
و از حضرت معاذ t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: هرکس به فاصله دو دوشیدن شتر در راه خداوند جهاد کند، بهشت بر او لازم می‌شود و کسی که صادقانه از خداوند کشته‌شدن در راه خداوند را طلب کند، پس اگر او بمیرد یا کشته شود برایش شهید است([56]).
و از حضرت ابوقتاده t روایت است که مردی به حضرت پیامبر ص گفت: مرا خبر دهید اگر من در جهان کشته شوم، گناهانم بخشیده می‌شوند؟
حضرت پیامبر ص فرمودند: بله اگر تو در راه خداوند کشته شوی و صابر، مخلص و پیش‌تاز باشی و فرار نکنی.
سپس رسول اکرم ص فرمودند: چه گفتی؟
گفت: یا رسول الله! مرا خبر دهید که هرگاه من در راه خداوند کشته شوم، آیا گناهانم محو می‌شوند؟
حضرت پیامبر ص فرموند: بلکه در صورتی که با اخلاص و پایداری به دشمنی روکنی و پشت مگردانی، به جز قرض، این مطلب را حضرت جبریل u اکنون برایم گفت([57]).
11- فضیلت نیکویی به پدر و مادر و احسان به یتیمان
خداوند متعال بعد از حق خویش احسان به پدر و مادر را بیان کرده است، بلکه نیکویی به پدر و مادر یکی از بزرگترین اسباب ورود به بهشت و نابودی گناهان است و نافرمانی آن دو، انسان را به جهنم می‌برد.
و این مطلب را حدیث حضرت ابوهریره t بیان می‌کند که حضرت پیامبر ص فرمودند:
بینی او به خاک مالیده شود، بینی او به خاک مالیده شود، بینی او به خاک مالیده شود. سؤال شد چه کسی یا رسول الله؟!.
فرمودند: کسی که پدر و مادرش یا یکی را در پیری دریابد و به وسیله خدمت آن دو وارد بهشت نگردد([58]).
و نسبت به احسان و نیکویی به یتیمان از حضرت سهل بن سعد t روایت است که حضرت رسول ص فرمودند: من و سرپرست یتیم روز قیامت اینچنین در بهشت هستیم و حضرت پیامبر ص دو انگشت اشاره و وسطی را نشان دادند([59]).
برداشتن و نابودکردن شی ایذادهنده از سر راه مردم، از جمله نیکی‌هایی است که گناهان را محو می‌کند.
از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: شخصی به راهی می‌رفت که شاخه‌ای خاردار را در راه دید پس آن را از راه برداشت، خداوند از عملش قدردانی کرد و او را بخشید([60]).
ذکر خداوند یکتابودن استثناء از مهمترین اعمال و بزرگترین اسباب محو گناهان و تصفیه قلوب است.
و چرا چنین نباشد؟
حال آن که خداوند در آیات بیشماری ما را به کثرت ذکر دستور داده است.
چنانکه فرموده است:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ ذِكۡرٗا كَثِيرٗا ٤١﴾ [الأحزاب: 41].
«ای کسانی که ایمان آورده اید خداوند را بسیار یاد کنید».
و خداوند جز ذکر به هیچ عملی دستور کثرت نداده است، زیرا ذکر اساس رفع درجات است و چرا چنین نباشد؟
که افضل‌ترین آن لا إله إلا الله و قرائت قرآن مجید است که خداوند نسبت به آن فرموده است:
﴿إِنَّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا ٱلذِّكۡرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَٰفِظُونَ ٩﴾ [الحجر: 9].
«ما قرآن را نازل کردیم و ما بطور قطع آن را پاسداری می‌کنیم».
از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت رسول خدا ص فرمودند: کسی که در روز صد مرتبه «لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» را بگوید، برایش پاداش آزادی ده برده است و صد نیکی نوشته می‌شود و د گناه معاف و در آن روز تا غروب از شر شیطان حفاظت می‌شود و هیچکس از او عمل برتری انجام نداده است به جز آن شخصی که بیشتر بخواند و کسی «سُبْحَانَ اللَّهِ وَبِحَمْدِهِ» را در روز صد بار بخواند گناهان او محو می‌شوند، اگر چه به اندازه کف دریا باشند([61]).
و نیز از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: کسی بعد از هر نماز سی و سه بار «سُبْحَانَ اللَّهِ» و سی و سه بار «الْحَمْدُ لِلَّهِ» و سی و سه بار «اللَّهُ أَكْبَرُ» بگوید و برای تکمیل عدد صد یک بار «لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» را بگوید گناهانش محو می‌شوند اگرچه مانند کف دریا باشند([62]).
و حدیث حضرت طلحه بن عبید که آن را مرفوع می‌داند روایت است که برترین دعا دعای روز عرفه است و برترین کلامی که من و انبیای قبل من گفته‌اند «لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ» است([63]).
قرآن کلام خداوند است آن کتابی که باطل نه از پیش او و نه از پشت سر به سراغش می‌آید برتری آن بر سایر کلام‌ها چون برتری خداوند نسبت به مخلوقاتش است، پس قرآن اساس سعادت و وسیله رفع درجات در هردو سرای است.
از حضرت ابو امامه t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: قرآن را بخوانید، زیرا روز قیامت قرآن می‌آید و برای یارانش شفاعت می‌کند([64]).
و از حضرت امیرالمؤمنین عمر فاروق t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ يَرْفَعُ بِهَذَا الْكِتَابِ أَقْوَامًا وَيَضَعُ بِهِ آخَرِينَ». «همانا خداوند با این کتاب قومی را سربلند و ملتی را پست و خوار می‌کند»([65]).
مساجد بهترین اماکن و برترین محلّ‌های روی زمین و مرکز گسترش دعوت دین و محلّ ملاقات اهل ایمان و مصلحان اسلام هستند.
از حضرت امیرالمؤمنین عثمان بن عفان t روایت است که من از حضرت پیامبر ص شنیدم که فرمودند: هرکس به خاطر رضای خداوند مسجدی بسازد خداوند در بهشت برای او به مثل آن خانه‌ای بنا می‌کند([66]).
دوستی بخاطر خداوند از محکم‌ترین رشته‌های ایمانی است که انسان به رضوان خداوندی و بهشت می‌رساند.
از حضرت انس بن مالک t روایت است که مردی به حضرت پیامبر ص گفت: یا رسول الله! قیامت چه زمانی برپا می‌شود؟
حضرت پیامبر ص پرسیدند: برای قیامت چه چیزی فراهم کرده‌ای؟
گفت: نماز و روزه و صدقه زیادی آماده نکرده‌ام، ولی من خداوند و پیامبر خدا را دوست دارم.
حضرت پیامبر ص فرمود: «أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ». «پس تو همراه کسانی هستی که دوست داری».
حضرت انس t می‌گوید: ما بعد از اسلام‌آوردن نسبت به هیچ چیز اینقدر خوشحال نشدیم که به این کلام حضرت پیامبر ص که فرمود: «أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ» خوشحال شدیم([67]).
و از حضرت ابوهریره t روایت است که رسول الله ص فرمودند: خداوند در روز قیامت می‌فرماید: کجایند کسانی که به خاطر عظمت و جلال من با یکدیگر دوستی کردند تا امروز آنان را در سایه‌ام جای دهم، روزی که در آن جز سایه‌ام سایه‌ای دیگر وجود ندارد([68]).
از حضرت ابوذر و ابوهریره ب روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: از هر پدر و مادر مسلمانی که سه بچه نابالغ بمیرد خداوند آن دو را به فضل رحمت خویش وارد بهشت می‌کند.
و در روایتی آمده: آن دو را مورد آمرزش قرار می‌دهد([69]).
خداوند متعال احسان و نیکویی را نسبت به هرچیز لازم دانسته است.
حتی در هنگام کشتن و ذبح حیوانات احسان لازم است و خداوند نیکوکاران را دوست دارد، و نیکوکاری یکی از عوامل آمرزش گناهان است.
از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: مردی در راهی می‌رفت که بسیار تشنه شد و در مسیر راه چاهی دید، پس داخل چاه رفت و آب نوشید و چون بیرون شد، سگی را دید که از تشنگی زبان بیرون کشیده و خاک‌های تر را می‌خورد، او با خودش گفت: این سگ چون من بسیار تشنه است دوباره وارد چاه شد و موزه‌اش را از آب پر کرده و با دهان گرفته و بیرون شد و سگ را آب نوشاند، خداوند متعال از عمل این مرد قدردانی کرد و او را مورد آمرزش قرار داد([70]).
و فراتر از این جریان در حدیث از حضرت ابوهریره t نقل است که حضرت پیامبر ص فرمودند: سگی از تشنگی دور چاهی دور می‌زد، و نزدیک بود که از تشنگی هلاک شود که ناگهان یک زن فاحشه بنی اسرائیلی آن را دید، پس کفش خویش را درآورد و آن را آب نوشاند که گناهانش بخاطر این عمل، آمرزیده شدند([71]).
مصافحه از اعمالی است که در میان مسلمانان باعث محبت و دوستی می‌شود، و بلکه یکی از عوامل آمرزش گناهان است.
از حضرت براء بن عازب t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمود: هردو مسلمانی که باهم ملاقات و مصافحه کنند، قبل از جداشدن گناهان‌شان آمرزیده می‌شوند([72]).
کینه‌توزی یکی از اسباب عداوت و دشمنی و ناراحتی در میان دو فرد درگیر است که گشوده‌شدن درهای بهشت را برآنان به تأخیر می‌اندازد.
از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: در هرروز دوشنبه و پنجشنبه درهای بهشت گشوده می‌شوند، پس هر آنکس که با خداوند شریک نگرفته آمرزیده می‌شود به جز آن مردی که در میان او و برادرش دشمنی باشد، پس گفته می‌شود، این دو را به حال‌شان بگذارید تا صلح کنند([73]).
غالباً بازار محل اجتماع شیاطین است و اهل بازار و کسانی که وارد آن می‌شوند نیاز به عملی دارند که گناهان حاصله از آن را نابود کنند.
از حضرت ابوهریره t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمود: کسی که وارد بازار شد و این دعا را «لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ، وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» بخواند خداوند متعال برایش یک میلیون نیکی می‌نویسد و یک میلیون گناه معاف می‌کند و یک میلیون درجه می‌دهد، و برای او در بهشت خانه‌ای می‌سازد([74]).
یکی از نشانه‌های برتری و بخشندگی دین اسلام این است که عمل اندک را می‌پذیرد و بر آن پاداش بزرگ عطا می‌کند.
از حضرت انس t روایت است که حضرت پیامبر ص فرمودند: خداوند از بنده بسیار خشنود می‌شود، از این که لقمه‌ای بخورد و برآن پروردگارش را سپاسگزاری و یا جرعه‌ای آب بنوشد و شکر الله را بجای آورد([75]).
[1]- تفسیر ابن کثیر: 2 / 462.
[2]- مسند احمد: 5 / 152، ترمذی: 4 / 355، طبرانی در الـمعجم الصغیر: 192 و آلبانی در صحیح الجامع: 1 / 86 شرح 96.
[3]- صحیح بخاری: کتاب اللباس، صحیح مسلم: کتاب الایمان.
[4]- سنن ترمذی: کتاب الدعوات 5 / 208 وقال حسن، مسند احمد: 5 / 147، ابن ماجه: کتاب الادیب و ابن حبان آن را صحیح گفته است.
[5]- صحیح مسلم: کتاب الطهارت 1 / 209 ح ش 232.
[6]- صحیح بخاری: 4 / 110، صحیح مسلم: 4 / 2218.
[8]- صحیح بخاری، صحیح مسلم: 1 / 25 ح ش 226-229.
[9]- صحیح مسلم: 1 / 209 ح ش 234.
[10]- صحیح مسلم: 1 / 219.
[11]- صحیح مسلم کتاب صلاة ح ش 386.
[12]- صحیح مسلم ک صلاة ح ش 386.
[13]- مسند احمد: 2 / 266، ابوداوود 515، نسائی و ابن ماجه صحیح الجامع: 6 / 4.
[14]- صحیح مسلم: ک مساجد 1 / 467 ح ش 283 صحیح بخاری.
[15]- صحیح بخاری: ک اذان و صحیح مسلم ک مساجد.
[16]- اللؤلؤ والـمرجان: 1 / 132.
[19]- صحیح مسلم: 1 / 207 ح ش 27.
[20]- اللؤلؤ والـمرجان: 1 / 132.
[21]- صحیح مسلم: 1 / 209 ح ش 233.
[22]- صحیح مسلم: ک صلاة.
[23]- امام خطابی / می‌گوید: مردم در معنی این حدیث اختلاف کرده اند برخی گفته‌اند: آنچه از این کلام ظاهر است هدف تأکید است و در میان الفاظ بنابر اختلاف معانی فرقی نیست، چنانکه می‌گوید: مشی و لم یرکب که هردو به معنی پیاده‌رفتن هستند و اثر یکی از یاران امام احمد / به این نظر دارد، و برخی گفته‌اند: معنی غسل یعنی این که تنها سر را شستن، زیرا عرب هالِمَّه (مویی که تا زیر لاله گوش برسد) داشتند و شستن آن برایشان دشوار بود پس به خاطر آن سر را جداگانه ذکر کرد و این قول مکحول نیز است. و قول اغتسل یعنی تمام بدن را شست. و بعضی از غسل چنین برداشت کرده اند که قبل از رفتن نماز جمعه با همسرش همبستری کند تا بتواند در مسیر راه خودش را بهتر کنترل کند و چشمانش را بیشتر حفاظت نماید و در این مورد از ضرب المثل عرب که می‌گوید: «مخل غسله إذا کثر الضرب» استدلال کرده‌اند، والله أعلم عون الـمعبود شرح ابی داود 2 / 9 – مترجم.
[24]- مسند امام احمد، سنن ترمذی، ابوداوود، نسائی، ابن ماجه، ابن حبان و مستدرک حاکم، صحیح الجامع: 5 / 325.
[25]- صحیح بخاری: ک جمعه.
[26]- اللؤلؤ والـمرجان: 1 / 83.
[27]- صحیح مسلم، ک صلاة.
[28]- صحیح بخاری: ک صلاة و صحیح مسلم، ک صلاة.
[29]- صحیح مسلم، ک الصلاة.
[30]- مرجع سابق.
[31]- سنن ابن ماجه: ح ش 1424، صحیح الجامع: 5 / 174 و طبرانی آن را صحیح دانسته.
[32]- مسند احمد، سنن ترمذی، حاکم، بیهقی، صحیح الجامع للالبانی: 4 / 50.
[33]- روایت احمد، سنن ترمذی، حاکم، بیهقی، صحیح الجامع للالبانی: 4 / 50.
[34]- مسند احمد: 2 / 176، نسائی، ابن ماجه، صحیح الجامع: 1 / 210.
[35]- مسند احمد، نسائی، بخاری، حاکم، صحیح الجامع: 5 / 316.
[36]- صحیح بخاری: ک رقاق 11 / 417 از فتح، صحیح مسلم: ک زکوة 2 / 704.
[37]- صحیح بخاری: ک مواقیت الصلاة.
[38]- اللؤلؤ والـمرجان: 2 / 20.
[39]- مرجع سابق.
[40]- صحیح بخاری، ک صوم، صحیح مسلم، ک صلاة الـمسافرین.
[41]- صحیح بخاری: ک صلاة التراویح، مسلم.
[42]- صحیح مسلم: ک صوم 2 / 819.
[43]- صحیح مسلم: ک الزکوة 2 / 713.
[44]- اللؤلؤ والـمرجان: 2 / 76.
[45]- اللؤلؤ والـمرجان: 2 / 76.
[46]- صحیح مسلم: ک ایمان 1 / 112.
[47]- صحیح الجامع: 3 / 30 مسند احمد، نسائی.
[48]- صحیح الجامع: 5 / 320، ترمذی، ابن حبان، حاکم.
[49]- مسند احمد: 2 / 89 متن ترمذی ک مناسک، صحیح الجامع: 2 / 239.
[50]- صحیح مسلم: ک حج ح ش 1348.
[51]- صحیح مسلم: ک ذکر و دعا.
[52]- صحیح مسلم: ک علم.
[53]- بخاری: ک دعوات، مسلم: ص 2069 / 4.
[54]- اللؤلؤ والـمرجان: 2 / 255.
[55]-اللؤلؤ والـمرجان: 2 / 257.
[56]- مسند احمد و کتب سه‌گانه ابن حبان، صحیح الجامع: ح ش 6492.
[57]- مسلم: ح ش 1885.
[58]- مسلم/ ح ش 2551، 4 / 1978.
[59]- صحیح بخاری: 10 / 365، سنن ترمذی، ابوداود.
[60]- اللؤلؤ والـمرجان: 3 / 201.
[61]- بخاری: 11 / 201، مسلم: 4 / 207.
[62]- مسلم: ح ش 597.
[63]- مؤطا امام مالک، صحیح الجامع: ح ش 1102.
[64]- اللؤلؤ والـمرجان: 3 / 324.
[65]- مسلم: ک المساجد.
[66]- اللؤلؤ والـمرجان: 3 / 324.
[67]- مسلم: ح ش 2566 (4 / 1988).
[68]- مسلم: 4 / 2033 – 2033.
[69]- مسند احمد، نسائی، ابن حبان، صحیح الجامع: 5 / 183.
[70]- بخاری: ک شرب و ملاقات.
[71]- بخاری، ک الأنبیا، مسلم، ک الإسلام.
[72]- مسند احمد: 4 / 289، سنن ترمذی، ابوداوود، ابن ماجه، صحیح الجامع: 5 / 182 ح حسن است.
[73]- مسلم: ک البر والصلة، 4 / 1987 و عبارت آخر سه بار تکرار شده است.
[74]- مسند احمد: سنن ترمذی: 3428، ابن ماجه: 2235، حاکم آلبانی آن را حسن دانسته صحیح الجامع: 5 / 288.
[75]- مسلم: ک ذکر 4 / 2095.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر