مقدمه

 

مقدمه

بنام خداوند جان‌آفرین		حکیم سخن در زبان‌آفرین
خداوند بخشنده‌دستگیر		کریم خطابخش پوزش‌پذیر

ستایش پیامبر صل الله علیه و آله و سلم

چه نعت پسندیده گویم تو را		علیک السلام ای نبی الوری
درود ملک بر روان تو باد		بر اصحاب و بر پیروان تو باد
نخستین ابوبکر پیر مرید		عمر پنجه بر پیچ دیو سفید
خردمند عثمان شب زنده دار		چهارم علی شاه دلدل سوار([1])

 

قبل از شروع در زندگی خلفاء راشدین لازم است بطور عمومی به مقام صحابه کرام که خلفاء راشدین از بزرگان و برجسته‌گان آنان هستند، نظری کوتاه بیفگنیم.

مقام صحابه در قرآن

﴿وَٱلسَّٰبِقُونَ ٱلۡأَوَّلُونَ مِنَ ٱلۡمُهَٰجِرِينَ وَٱلۡأَنصَارِ وَٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُم بِإِحۡسَٰنٖ رَّضِيَ ٱللَّهُ عَنۡهُمۡ وَرَضُواْ عَنۡهُ وَأَعَدَّ لَهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي تَحۡتَهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَآ أَبَدٗاۚ ذَٰلِكَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ ١٠٠﴾ [التوبة: 100].

«و پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار و آنانیکه به نیکی از آن‌ها پیروی کردند، خداوند از آنان خشنود و آن‌ها از او خشنود شدند، و خدا برای ایشان باغ‌هایی که نهرها از زیر آن‌ها جاری است آماده نموده، و در آن همیشه جاودان و ماندگارند، اینست کامیابی بزرگ».

خداوند متعال در این آیه رضایت خود را از مهاجرین و انصار و کسانیکه از آن‌ها پیروی و تبعیت می‌کنند بیان و اظهار فرموده، و آن‌ها از خدا راضی هستند و خداوند در بهشت انواع نعمت‌ها را برای آنان آماده کرده است.

چرا خدا بزرگ این همه نعمت برای آن‌ها آماده کرده؟ چون اصحاب پیامبر ایمان کامل و اعمال صالح داشته اند و به خاطر اعتلای دین خدا و برافراشتن پرچم لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ انواع شکنجه و آزار و هزاران مشکل را تحمل نمودند، و با وجود هرنوع خطر دست از فداکاری و جان‌بازی برنداشتند، و عاشقانه به استقبال انواع بلاها و دشواری‌ها شتافتند.

و جهاد و کوشش آن‌ها بود که ما الآن از نعمت ایمان برخورداریم.

عزیزانم چگونه امکان دارد که نسبت به چنین افرادی که قرآن از آن‌ها تعریف کرده است بی‌محبت و یا خدانخواسته بدبین و یا نعوذ بالله بی‌ادب باشیم، چه دلیلی بالاتر از قرآن است؟.

خودا له به‌رخاتری ره‌سوولی نازاری خوی		ئه‌و ئه‌صحابانه‌ی خه‌لق کرد تا خاتری عاتر بی
خالیق ته‌عریفی‌کردن مونکیر ته‌قدیمی‌کردن		ئایا ئه‌م دوو قه‌ولانه کامه‌یان موعته‌به‌ر بی([2])

توضیح: اصحاب به کسانی گفته می‌شود که به خدمت پیامبر صل الله علیه و آله و سلم  رسیده، در حالیکه دارای ایمان و با ایمان فوت کرده باشند.

﴿مُّحَمَّدٞ رَّسُولُ ٱللَّهِۚ وَٱلَّذِينَ مَعَهُۥٓ أَشِدَّآءُ عَلَى ٱلۡكُفَّارِ رُحَمَآءُ بَيۡنَهُمۡۖ تَرَىٰهُمۡ رُكَّعٗا سُجَّدٗا يَبۡتَغُونَ فَضۡلٗا مِّنَ ٱللَّهِ وَرِضۡوَٰنٗاۖ سِيمَاهُمۡ فِي وُجُوهِهِم مِّنۡ أَثَرِ ٱلسُّجُودِۚ ذَٰلِكَ مَثَلُهُمۡ فِي ٱلتَّوۡرَىٰةِۚ وَمَثَلُهُمۡ فِي ٱلۡإِنجِيلِ كَزَرۡعٍ أَخۡرَجَ شَطۡ‍َٔهُۥ فَ‍َٔازَرَهُۥ فَٱسۡتَغۡلَظَ فَٱسۡتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِۦ يُعۡجِبُ ٱلزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ ٱلۡكُفَّارَۗ وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ مِنۡهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِيمَۢا ٢٩﴾ [الفتح: 29].

«محمد فرستاده خداست، و کسانیکه با او هستند بر کافران سختگیرند و با یکدیگر مهربانند، ایشان را می‌بینی که بسیار در حال رکوع و سجودند و جویای فضل و خشنودی از جانب خدا، نشانه ایشان از اثر سجده در چهره‌شان آشکار است، این وصف آنان است در تورات، و وصف‌شان در انجیل مانند زراعتی است که خوشه برآورد پس آن را استوار کند، تا سخت گردد و بر خوشه برآورد پس آن را استوار کند، تا سخت گردد و بر ساقه اش محکم بایستد، چندان که زارعان را به شگفت آورد و مایه خشم کفار از آنان شود، خداوند به کسانی از ایشان که ایمان آورده و عمل‌های شایسته پیشه کنند وعده آمرزش و پاداش بزرگ داده است».

خداوند متعال در این آیه اوصاف خوب و حمیده تمام اصحاب پیامبر صل الله علیه و آله و سلم  را بیان فرموده، به شهامت و شجاعت آنان در برابر کفار و زورگویان، و مهربانی و رأفت و رحمت و تواضع ایشان در بین خود و مشغول‌بودن آنان در اکثر اوقات به عبادت پرداخته.

اصحاب پیامبر صل الله علیه و آله و سلم  به حدی عبادت بی‌ریا و خالص انجام می‌دادند که هرکسی آن‌ها را می‌دید نور ایمان را در سیمای آنان مشاهده می‌کرد، این وصف آنان بود در تورات، و در انجیل وصف پیامبر صل الله علیه و آله و سلم  چنین آمده است که ایشان در ابتدای امر کم خواهند بود، ولی بعداً مانند زراعت نشأ و نما خواهند کرد و به طور عجیب زیاد خواهند شد.

در وصف اصحاب پیامبر صل الله علیه و آله و سلم  آیات زیاد است⁽[3]⁾

و پیامبر اسلام در مناسبت‌های به طور عمومی و یا خصوصی از یاران خود تعریف کرده است، برای نمونه: پیامبر عظیم الشأن اسلام فرموده است:

«هیچ فردی از اصحابم را دشنام ندهید، زیرا اگر کسی (غیر از اصحاب) به اندازه‌ی کوه احد طلا را (در راه خدا) انفاق کند به اندازه یک مد یا نصف آن که صحابی آن را انفاق کند ثواب ندارد»^([4]). این به خاطر جایگاهی است که اصحاب نزد خدا و رسول دارند، و به خاطر زهد و تقوایی که داشته‌اند. «عبدالله پسر حضرت عمر رضی الله عنه  می‌گوید: روزی حضرت عمر به سرکشی باغ خرما رفته بود، وقتیکه برگشت نماز عصر را خوانده بودند، حضرت عمر فرمود: «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ». جماعت نماز عصر را از دست دادم، به شهادت شما باغ خرمای خود را به کفاره از دست‌دادن این نماز جماعت به عنوان صدقه به فقراء بخشیدم».

این بزرگوار از دست‌رفتن یک جماعت را (نه یک نماز) مصیبت تلقی کرده و مصیبت وارده را از حب دنیا دانسته، لذا برای جبران نماز جماعت و کاهش حب دنیا باغ خرما را به فقرا بخشیده. صحابه پیامبر همگی در اجرای احکام اسلام واجب و سنت هیچگونه کوتاهی نکرده و از خود سستی نشان نداده‌اند، پس معلوم و مشخص است که اینگونه افراد نزد خدا جایگاهی ویژه‌ای دارند.

فضیلت اصحاب پیامبر به آیات و احادیث و اجماع علماء و داشمندان امت اسلام ثابت است، و حتی دشمنان دین اسلام به عدالت و مردانگی آن‌ها قرار نموده‌اند.

در اینجا به خدمت عارف بزرگ شیخ فریدالدین عطار نیشابوری که یکی از بزرگ‌مردان ایران و یکی از اولیاء الله است، می‌رویم تا نظر ایشان را در باره اصحاب جویا شویم، ایشان می‌فرماید:

ور کنی تکذیب اصحاب رسول		قول پیغمبر نکردستی قبول
گفت هر یاریم نجمی روشن است		بهترین قرن‌ها قرن من است
بهترین خلق یاران منند		اقربا و دوستداران منند
کی روا داری که اصحاب رسول		مرد ناحق را کنند از جان قبول
یا نشانندش به جای مصطفی		از صحابه نیست این باطل روا
اختیار جمله‌شان گر نیست راست		اختیار جمع قرآن پس خطاست([5])

و استاد ماموستا ملا عبدالکریم مدرس^([6]) به زبان شیرین کُردی در باره‌ی آل و اصحاب پیامبر چنین فرموده است:

(ئه‌صحاب و ئالی حه‌زره‌ت)

ببارینه خوا ره‌حمه‌ت له هه‌وری فه‌یضی ره‌ببانی		له سه‌ر روحی ره‌سول الله و جه‌میعی ئال و یارانی
چه ئه‌صحابی ئه‌وانه‌ی همه‌وری بارانی که رامه‌ت بوون		چه ئالی، ئالی شاهی واکه عیززه‌ت بوو به ئه‌رکانی
همه موو نه‌فسی موقه‌دده‌س، مه‌ظهه‌ری نووری خوای ئه‌قده‌س		خه‌لاتی خوا ئه‌هات بویان به ئیحسان و به ریضوانی
بنازم به‌و صه‌فا خوا دای به قه‌لبی ئال و یارانی		که عه‌ینه‌ن بون به مصیباحی ته‌جه‌للای طوری ئیحسانی
وه‌ره بروانه «كُنْتُمْ خَيْرَ اُمَّة» و نوری «سِيْماهُمْ»		ئه‌بینی چه‌ن هه‌زار ئه‌سرار و نورو فه‌یضی ره‌حمانی
توکلیان و ئیمان و سرور و عاجزی دلیان		عَلَی اللهِ و باللهِ و لله بوو عینوانی
هه‌موو یه‌ک قه‌لب و یه‌ک قالب له بو ریضوانی حه‌ق طالب		به دایم راغب و راهیب له جیلوه‌ی قه‌هری سوبحانی([7])

---

([1])- مقدمه بوستان شیخ سعدی علیه الرحمه.

([2])- قه‌صیده شیخ محمدی دادانه.

([3])- برای توضیح بیشتر می‌توانید به این آیات مراجعه کنید: بقره: 143، آل عمران: 110 و 195، انفال: 74، توبه: 20 تا 22 و آیات 40، 88، 89.

([4])- بخاری و مسلم.

([5])- منطق الطیر عطار.

([6])- تألیفات ماموستا ملا عبدالکریم مدرس از 80 جلد تجاوز کرده است، و به زبان عربی و کردی تفسیر قرآن دارد، و شریعت اسلام که در فقه امام شافعی به زبان کردی نوشته بهترین کتار و در نوع خودش بی‌همتاست.

([7])- قصیده نورالصباح.