خداوند متعال می‌فرماید:
) وَ إِنْ کُنْتُم مَرْضَی أوْ عَلَی سَفَر أوْجَاْءَ أحَدٌ مِنْکُم مِنَ الغَاْئِطِ أوْ لاْمَسْتُمُ النِّسَاْءَ فَلَمْ تَجِدُوْاْ مَاْءً فَتَیَمَّمُوْاْ صَعِیْداً طَیِّبَاً فَاْمْسَحُوْاْ بِوُجُوْهِکُم وَ أیْدِیْکُم ... (
(مائده: 6)
«و اگر بیمار یا در سفر بودید، یا اینکه یکی از شما از قضای حاجت برگشت یا با زنان همبستر شدید و (در همه این صورتها آب برای غسل یا وضو) نیافتید با سطح زمین پاک تیمم کنید (بدین شکل که پس از زدن دستها بر سطح زمین) بر صورتها و دستهای خود مسح بکشید».
و پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: (إن الصعید الطیب طهور المسلم و إن لم یجد الماء عشر سنین)[1] «سطح زمین پاک، پاک کننده مسلمان است اگرچه ده سال آب نیابد».
تیمم وقتی جایز است که شخص از استفاده‌ی آب ناتوان باشد. بطوریکه آب در دسترس نباشد، یا اینکه به دلیل بیماری جسمی یا شدت سرما از استفاده کردن آن بترسد:
از عمران بن حصین رضی الله عنه روایت است: (کنا مع رسول الله صل الله علیه و آله و سلم فی سفر، فصلی بالناس فإذا هو برجل معتزل، فقال: ما منعک أن تصلی؟ قال: أصابتنی جنابة ولاماء، فقال صل الله علیه و آله و سلم : علیک بالصعید فإنه یکفیک)[2]. «در سفری با پیامبر صل الله علیه و آله و سلم بودیم. پیامبر صل الله علیه و آله و سلم با مردم (به جماعت) نماز خواند و ناگهان متوجه مردی شد (بدون اینکه نماز خوانده باشد) در گوشه‌ای نشسته، پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: چرا با ما نماز نخواندی؟ آن مرد گفت: جنب شده‌ام و آب نیست، پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: با سطح زمین تیمم کن، آن تو را کفایت می‌کند».
از جابر رضی الله عنه آمده روایت است: (خرجنا فی سفر، فأصاب رجلا منا حجر فشجه فی رأسه، ثم أحتلم فسأل أصحابه: هل تجدون لی رخصة فی التیمم؟ فقالوا: ما نجد لک رخصة و أنت تقدر علی الماء، فاغتسل فمات: فلما قدمنا علی رسول الله صل الله علیه و آله و سلم أخبر بذلک، فقال: قتلوه، قتلهم الله، ألا سألوا إذا لم یعلموا، فإنما شفاء العی السؤال، إنما کان یکفیه أن یتیمم)[3]. «به قصد مسافرتی بیرون رفتیم، سنگی به مردی خورد و سرش را زخمی کرد، سپس آن مرد محتلم شد، از دوستانش پرسید آیا به نظر شما می‌توانم تیمم کنم؟ گفتند: در حالی که می‌توانی با آب غسل کنی رخصتی برای شما نمی‌یابیم، پس آن مرد غسل کرد و مرد، وقتی نزد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم رفتیم او را از این جریان باخبر کردند فرمود: او را کشتند، خدا آنها را بکشد چرا وقتی که نمی‌دانستند سؤال نکردند؟ چراکه شفای درمانده سؤال(کردن) است، کافی بود تیمم کند».
از عمرو بن عاص رضی الله عنه روایت است: وقتی به غزوه ذات السلاسل اعزام شدم در شب بسیار سردی احتلام شدم، ترسیدم اگر غسل کنم هلاک شوم، در نتیجه تیمم کردم و برای همراهانم در نماز صبح امامت کردم. وقتی نزد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم برگشتیم جریان را برایش بازگو کردند فرمود: (یا عمرو صلیت بأصحابک و أنت جنب؟ فقلت: ذکرت قول الله تعالی: ) وَلاَتَقْتُلُوْاْ أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللهَ کَاْنَ بِکُمْ رَحِیْماً ( فتیممت ثم صلیت، فضحک رسول الله صل الله علیه و آله و سلم ولم یقل شیئا)[4] «ای عمرو! در حالیکه جنب بودی برای همراهانت امامت کردی؟ گفتم: فرموده خداوند متعال را به یاد آوردم که: ) وَلاَتَقْتُلُوْاْ أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللهَ کَاْنَ بِکُمْ رَحِیْماً ( «خودتان را از بین نبرید، چراکه خداوند نسبت به شما رحیم و مهربان است، پس تیمم کردم و نماز خواندم. پیامبر صل الله علیه و آله و سلم خندید وچیزی نگفت».
ابن منظور در لسان العرب می‌گوید[5]: صعید زمین است و گفته شده: صعید به معنی زمین پاک است، (عده‌ای هم آن را به معنی هر خاک پاکی دانسته‌اند). در قرآن کریم چنین آمده است: ) فَتَیَمَّمُوْاْ صَعِیْداً طَیِّباً ( ابواسحاق می‌گوید: صعید سطح زمین است و بر انسان لازم است که (هنگام تیمم) هر دو دستش را بدون توجه به اینکه در آنجا خاک وجود دارد یا نه؛ بر سطح زمین بزند چراکه صعید بمعنی خاک نیست، بلکه بمعنی سطح زمین است، خاک باشد یا غیرخاک، گوید: اگر تمام زمین صخره باشد و هیچ خاکی روی آن نباشد و تیمم کننده دستش را بر آن صخره بزند وصورتش را با آن مسح کند، همان برایش پاک کننده به حساب می‌آید.
از عمار بن یاسر رضی الله عنه روایت است: (أجنبت فلم أصب ماء فتمعکت فی الصعید و صلیت فذکرت ذلک للنبی صل الله علیه و آله و سلم فقال:إنما کان یکفیک هکذا و ضرب النبی صل الله علیه و آله و سلم بکفیه الأرض و نفخ فیهما، ثم مسح بهما وجهه و کفیه)[6] «جنب شدم و آبی نیافتم؛ پس خودم را به روی زمین مالیدم و نماز خواندم، جریان را برای پیامبر صل الله علیه و آله و سلم تعریف کردم، پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: کافی بود که چنین می‌کردی: و پیامبر صل الله علیه و آله و سلم دوکف دستش را بر زمین زد و در آنها فوت کرد و سپس با آنها صورت و دو کف دستش را مسح کرد».
تیمم در اصل جانشین وضو است، و هر آنچه با وضو جایز می‌شود با تیمم نیز جایز می‌گردد و شخص می‌تواند همانند وضو قبل از دخول وقت، تیمم بگیرد و هر اندازه که می‌خواهد با آن نماز بخواند.
[1]) صحیح : [ص. د 322]، ـ (124/81/1)، د (329/528/)، نس (171/1) ترمذی، ابوداود و نسائی با الفاظی نزدیک به هم این حدیث را روایت کرده‌اند.
[2]) متفق علیه : خ (244/477/1)، م (382/474/1)، نس (171/1).
[3]) حسن : [ص. د 326]، د (332/532/1)، در روایت ابوداود این اضافه منکر هم وجود دارد : (... و یعصر أو یعصب علی جرحه خرقة ثم یمسح علیها و یغسل سائر جسده) «و زخمش را با پارچه‌ای ببندد سپس بر آن مسح کند و بقیه بدنش را بشوید» شمس الحق در عون المعبود (535/1) می‌گوید : روایت جمع بین تیمم و غسل را فقط روایت کرده است و او با وجود اینکه در حدیث قوی نیست، با سایر کسانی که از عطابن ابی رباح روایت کرده‌اند مخالفت کرده است. بنابراین روایت جمع بین تیمم و غسل روایتی ضعیف است و نمی‌تواند آن حکمی را ثابت کرد أه. و ضمناً به فایده‌ای که در صفحه بعد آمده توجه شود.
[4]) صحیح : [ص. د 323]، د (330/530/1)، أ(16/191/2)، کم )(177/1).
[5]) (254/3).
[6]) متفق علیه : خ (347/455/1)، م (368/280/1)، د (317/514/1)، نس (166/1).
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر