بابی است در بیان این که دعا بین اذان و اقامه مستجاب می‌شود

بابی است در بیان این که دعا بین اذان و اقامه مستجاب می‌شود

«رَوَيْنَا عَنْ أنَسٍ س قالَ: قالَ رسولُ اللهِ ص:

لاَ يُرَدُّ الدُّعَاءُ بَيْنَ الأَذَانِ وَالإِقَامَةِ». رواه أبوداود والترمذي والنسائي وابن السني وغيرهم. قال الترمذي: حديث حسن صحيح، وزاد الترمذي في روايته: قالوا: فمـا ذا نقول يا رسولَ اللهِ؟ قالَ: «سَلَوا اللَّهَ الْعَافِيَةَ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ». «رسول الله ص فرمود: «دعای میان اذان و اقامه مستجاب است، گفتند: یا رسول الله چه دعایی بکنیم؟ فرمود: از خدا بخواهید عافیت دنیا و آخرت». کلمه‌ی عافیت به معنی دوری از ناملایمات است، طلب عافیت‌کردن به معنی دوری از بیماری، دوری از زشتکاری، دوری از آنچه دنیا و یا آخرت انسان را به باد می‌دهد، یعنی طلب عاقبت خیر در همه‌ی امور».

«وَرَوَيْنَا عن عبد الله بن عمرو بن العاص ب أَنَّ رَجُلاً قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ الْمُؤَذِّنِينَ يَفْضُلُونَنَا. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: قُلْ كَمَا يَقُولُونَ فَإِذَا انْتَهَيْتَ فَسَلْ تُعْطَهْ». رواه ابوداود ولم يضعفه. «مردی گفت: یا رسول الله ص! مؤذنان بر ما برتری یافته‌اند. رسول الله ص: فرمود: هرچه مؤذن می‌گوید، بگو و وقتی که از جواب مؤذن فارغ شدی هرچه می‌خواهی از خدا بخواه که آن را به تو می‌دهند».

«وَرَوَيْنَا في سنن أبي داود أيضاً في كتاب الجهاد بإسناد صحيح عن سهل بن سعدس قالَ: قالَ رسول اللهص: ثِنْتَانِ لاَ تُرَدَّانِ أَوْ قَالَ تُرَدَّانِ: الدُّعَاءُ عِنْدَ النِّدَاءِ وَعِنْدَ الْبَأْسِ حِينَ يُلْحِمُ بَعْضُهُمْ بَعْضًا!». «کلمه‌ی يُلْحِمُ» در بعضی از روایات به حاء است، و در بعضی روایات «يُلْجِمُ» به جیم است و معنی تفاوت نمی‌کند.

رسول الله ص فرمود: «دو دعای مستجاب هستند که برگشت ندارند: دعا موقعی که مؤذن اذان می‌گوید و دعا موقعی که مجاهدین در جهاد فی سبیل الله به جنگ تن به تن مشغولند».

«باب ما يقول بعد ركعتي الصبح»

 

بابی است در بیان آنچه که شنونده‌ی اذان و اقامه می‌گوید

بابی است در بیان آنچه که شنونده‌ی اذان و اقامه می‌گوید

مستحب است که اذان و اقامه را می‌شنود مانند مؤذن بگوید، اما در «حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ» و «حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ» بگوید: «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلا بِاللهِ» و موقعی که مؤذن می‌گوید: «الصَّلاةُ خَيْرٌ مِنَ النَّوْمِ»، بگوید: «صَدَقْتَ وبَرِرْتَ» و گفته شده، بگوید: «صَدَقَ رسول الله ص» و موقعی که مقیم می‌گوید: «قَدْ قَامَتِ الصَّلاَة، قَدْ قَامَتِ الصَّلاَة» بگوید: «أَقَامَهَا اللَّهُ وَأَدَامَهَا ما دامَتِ السمواتُ والأرضُ وَجَعَلَنِي مِنْ صَالِحِي أَهْلِهَا». آیا این که مؤذن که اذان می‌گوید خودش هم مثل باقی شنوندگان اذان بگوید، به نظر امام الحافظ العلامة ابن حجر هیثمی خودش مثل الفاظ اذان بگوید و بعد از «حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ و حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ، لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلا بِاللهِ» بگوید.

رسول الله ص موقعی که مؤذن «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ» می‌گفت، می‌فرموده است: «وأَنَا أشْهَدُ». یعنی من گواهی می‌دهم که رسول الله هستم. و موقعی که مؤذن می‌گوید: «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ». شنونده بگوید: «رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولاً وبِالإسْلاَمِ دِيناً». و همچنین موقعی که مؤذن گفت: «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ»، شنونده بگوید: «رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولاً وبِالإسْلاَمِ دِيناً». و موقعی که شنید مؤذن می‌گوید: «حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ». بگوید: «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلا بِاللهِ». و بگوید: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنا مُفْلِحِين».

وقتی که شنونده‌ی اذان و اقامه از گفتن مانند گفته‌ی مؤذن فارغ شد، بگوید: «اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ، وَالصَّلاَةِ الْقَائِمَةِ، آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ، وَابْعَثْهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِي وَعَدْتَهُ». پس از آن دعا نماید به آنچه می‌خواهد از امور دنیا و آخرت، ترجمه‌ی دعا: «خدایا! صاحب این دعوت کامل و صاحب این نمازی که اکنون برپا می‌شود، بده به محمد وسیله و فضیله که دو منزلت در بهشتند و او را برسان به مقام محمود که وعده اش فرمودی». پس از دعا صلوات بر رسول الله و آل و اصحابش بفرستد.

روى البخاری و مسلم: «عن أبي سعيد الخدري س، قال: قال رسول الله ص: إِذَا سَمِعْتُمُ الْمُؤَذِّنَ فَقُولُوا مِثْلَ مَا يَقُولُ المُؤَذِّنُ». «رسول الله ص فرمود: وقتی شنیدید که مؤذن اذان می‌گوید، مانند او بگویید».

«و روي مسلم عن عبد الله بن عمرو بن العاصب أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِىَّ ص يَقُولُ: إِذَا سَمِعْتُمُ الْمُؤَذِّنَ فَقُولُوا مِثْلَ مَا يَقُولُ ثُمَّ صَلُّوا عَلَىَّ فَإِنَّهُ مَنْ صَلَّى عَلَىَّ صَلاَةً صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ بِهَا عَشْرًا ثُمَّ سَلُوا اللَّهَ لِىَ الْوَسِيلَةَ فَإِنَّهَا مَنْزِلَةٌ فِى الْجَنَّةِ لاَ تَنْبَغِى إِلاَّ لِعَبْدٍ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ وَأَرْجُو أَنْ أَكُونَ أَنَا هُوَ فَمَنْ سَأَلَ لِىَ الْوَسِيلَةَ حَلَّتْ لَهُ الشَّفَاعَةُ». «رسول الله ص فرمود: وقتی که اذان را شنیدید شما مانند مؤذن بگویید، پس از آن بر من درود فرستید که هرکسی که یک بار درود بر من فرستد خدا ده بار بر او درود فرستد، آنگاه طلب وسیله نمایید برای من که وسیله منزلتی است در بهشت برای یکی از بندگان خدا و امیداورم آن بنده‌ای که خدا منزلت وسیله به او عطا فرموده است من باشم».

«و روي مسلم عن عمر بن الخطاب س قال: قال رسول الله ص: إِذَا قَالَ الْمُؤَذِّنُ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ. فَقَالَ أَحَدُكُمُ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ. ثُمَّ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ. قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ. قَالَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ. ثُمَّ قَالَ حَىَّ عَلَى الصَّلاَةِ. قَالَ لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ. ثُمَّ قَالَ حَىَّ عَلَى الْفَلاَحِ. قَالَ لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ. ثُمَّ قَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ. قَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ. ثُمَّ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ. قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ مِنْ قَلْبِهِ، دَخَلَ الْجَنَّةَ». «رسول الله ص فرمود: «وقتی که مؤذن گفت: اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ، و یکی از شما که اذان می‌شنود گفت: اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ. پس از آن مؤذن گفت: أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ، یکی از شما که اذان می‌شنود گفت: أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ. پس از آن مؤذن گفت: أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، و شنونده گفت: أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّه. پس از آن مؤذن گفت: حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ، و شنونده گفت: لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلا بِاللهِ. پس از آن مؤذن گفت: حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ، و شنونده گفت: لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلا بِاللهِ. پس از آن مؤذن گفت: اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ، و شنونده گفت: اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ. پس از آن مؤذن گفت: لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ، و شنونده گفت: لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ. و همه این کلمات را از دل گفت، به بهشت رسیده است». «حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ»: یعنی بشتابید به‌سوی نماز. «حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ»: یعنی بشتابید به‌سوی رستگاری. شنونده می‌گوید: «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلا بِاللهِ»، یعنی نیست چاره‌ای برای دورشدن از گناه و نه نیرویی برای انجام‌دادن طاعت جز به کمک خدای ﻷ. مؤذن می‌گوید: بشتابید به‌سوی نماز. شنونده می‌گوید: ما به کمک خدای ﻷ می‌شتابیم به‌سوی نماز، یعنی اگر کمک خدا نباشد نه دوری از گناه می‌توانیم، نه پایداری بر طاعت.

«وروى مسلم عن سعد بن أبي وقاص س عن رسول الله ص قال: مَنْ قَالَ حِينَ يَسْمَعُ الْمُؤَذِّنَ: أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبًّا وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولاً وَبِالإِسْلاَمِ دِينًا. غُفِرَ لَهُ ذَنْبُهُ». «رسول الله ص فرمود: «کسی که موقعی که صدای مؤذن می‌شنود، بگوید: أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبًّا وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولاً وَبِالإِسْلاَمِ دِينًا. گناهاش بخشوده شده است». یعنی موقع شنیدن «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ» و همچنین موقع شنیدن «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ» بگوید: «أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبًّا وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولاً وَبِالإِسْلاَمِ دِينًا». گناهش آمرزیده شده است.

(فصل) اگر موقع اذان شنونده در نماز است، مانند مؤذن نگوید، بلکه وقتی که از نماز فارغ شد مؤذن را اجابت نماید. اگر در نماز مانند مؤذن گفت، گفتنش مکروه است و نمازش باطل نمی‌شود. و اگر موقع اذان در حال قضای حاجت است، جواب مؤذن نگوید که بر زبان‌آوردن کلمات اذان در آن حالت حرام است. اما اگر مشغول تلاوت قرآن یا درس علم یا مشغول تسبیح و تهلیل است، همه‌ای اینها را قطع کند و جواب مؤذن بدهد.

«باب الدعاء بعد الأذان»

 

بابی است در بیان چگونگی اذان

بابی است در بیان چگونگی اذان

بدان که ترجیع در اذان سنت است و ترجیع، یعنی بعد از این که چهار بار «اللَّهُ أَكْبَرُ» بلند گفت، آهسته به طوری که خودش و کسی که نزدیک اوست بنشود دوبار بگوید: «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ» و دو بار نیز آهسته بگوید: «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ»، و بعد از این که دو بار شهادتین را آهسته گفت، دو بار «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ»، را بلند بگوید و دو بار نیز «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ» را بلند بگوید. و تثویب سنت است؛ و تثویب عبارت از این است که دو بار «حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ» و دو بار «حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ» را که در اذان صبح گفت، دوبار بگوید: «الصَّلاةُ خَيْرٌ مِنَ النَّوْمِ».

الفاظ اذان: «اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ، حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ، حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ، حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ، اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ، لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ».

و کسی که اذان می‌شنود هرچه که از مؤذن می‌شنود تکرار کند، مگر این که با شنیدن «حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ و حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ» می‌گوید: «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلا بِاللهِ». و موقعی مؤذن در نماز صبح می‌گوید: «الصَّلاةُ خَيْرٌ مِنَ النَّوْمِ». شنونده می‌گوید: «صَدَقْتَ وبَرِرْتَ»: راست گفتی و نیوکار شدی. گفته شده بگوید: صَدَقَ رَسُولُ اللهِ. و مستحب است که مؤذن خوش‌آواز و امین و محل اعتماد و باخبر از اوقات نماز باشد. و مستحب است که در اذان و اقامه باوضو باشد، و بدون وضو اذان و اقامه مکروه است، و رو به قبله اذان بگوید، و اذان و اقامه را ایستاده بگوید، اذان کافر و کودک غیر ممیز و زن روا نیست.

اگر در اذان ترجیع و تثویب نگوید، اذانش صحیح است و ترک افضل نموده است، اذان و اقامه اختصاص به نمازهای فرض شبانه روزی دارد، خواه به تنهایی خوانده شود یا با جماعت، برای حاضر باشد یا مسافر، برای نماز ادا باشد یا نماز قضا. اگر چند نماز فرض باهم می‌خواند برای نماز اولی اذان و اقامه هردو بگوید، برای باقی فقط اقامه بگوید. اذان و اقامه بنابر قول معتمد هردو سنت هستند، چه برای نماز جمعه. و اذان و اقامه اختصاص به نمازهای فرض دارد، مثل نماز پنجگانه‌ی شبانه روزی و نماز جمعه.

و در نماز عید و کسوف و خسوف و استسقاء گفته می‌شود: «الصَّلاة جَامِعَة». و در سنن نوافل دیگر گفته نمی‌شود، و در تراویح بنابر أصح اقوال «الصَّلاة جَامِعَة». گفته می‌شود.

و شرط است در اذان که بعد از دخول وقت نماز گفته شود، و برای نماز صبح درست است بعد از نیمه‌ی شب اذان صبح گفته شود، و معمولاً اذان اول نماز صبح یک ساعت قبل از دخول وقت گفته می‌شود تا کسانی که نماز تهجد می‌خوانند بعد از اذان اول بخوانند، برای این که مردم سست شده و مثل قبل همت ندارند بیش از نصف شب به نماز تهجد بپردازند، و اقامه‌ی نماز باید موقع آغاز به نماز گفته شود.

الفاظ اذان: «اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ». و ترجیع دو بار «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ» و دو بار «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ» که آهسته گفته می‌شود، سپس دو بار «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ» و دو بار «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ» به آواز بلند می‌گوید، سپس دو بار «حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ» و دو بار «حَيَّ عَلَى الْفَلاحِ» می‌گوید و در نماز صبح پس از آن دو بار «الصَّلاةُ خَيْرٌ مِنَ النَّوْمِ» می‌گوید، و سپس دو بار «اللَّهُ أَكْبَرُ» و پس از آن یک بار «لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ» می‌گوید. بنابراین، الفاظ اذان بدون ترجیع و تثویب پانزده کلمه است و با ترجیع نوزده کلمه و با ترجیع و تثویب بیست و یک کلمه است.

 

 

 

«باب ما يقول من سمع المؤذن والمقيم»

 

بابی است در بیان فضیلت اذان

بابی است در بیان فضیلت اذان

«قالَ رسولُ اللهِ ص: لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِى النِّدَاءِ وَالصَّفِّ الأَوَّلِ، ثُمَّ لَمْ يَجِدُوا إِلاَّ أَنْ يَسْتَهِمُوا عَلَيْهِ لاَسْتَهَمُوا». رواه البخاري ومسلم في صحيحيهمـا عن أبي هريرة س. «رسول الله ص فرمود: اگر مردم می‌دانستند که در اذان و صف اول نماز با جماعت چقدر ثواب است و آنگاه اذان و صف اول به دست نمی‌آمد مگر به قرعه‌انداختن، راضی می‌شدند که برآن قرعه بیندازند».

«قال رسول الله ص: الْمُؤَذِّنُونَ أَطْوَلُ النَّاسِ أَعْنَاقًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ». رواه مسلم. «رسول اللهص فرمود: موذنان مساجد روز قیامت گردن‌شان از گردن مردم درازتر است». یعنی در روز قیامت مؤذنان از سرافرازترین مردم هستند، برای این که وقت نماز را اعلام می‌کنند و مردم را دعوت به‌سوی نماز و طاعت خدا می‌کنند.

«يقول رسول الله ص: لاَ يَسْمَعُ مَدَى صَوْتِ الْمُؤَذِّنِ جِنٌّ وَلاَ إِنْسٌ وَلاَ شَىْءٌ إِلاَّ شَهِدَ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ». [رواه البخاری]. «هرکس و هرچیز که آواز مؤذن بشنود در وقت اذان‌گفتنش، خواه جن و یا انس و یا هرچیز دیگر باشد، در روز قیامت گواهی برای مؤذن می‌دهد».

علمای مذهب ما شافعیان در خصوص این که امامت نماز بیشتر فضیلت دارد و یا اذان‌گفتن، بر چهار قول اختلاف نظر دارند. معتمد این است که اذان افضل است. قول دوم امامت افضل است. قول سوم امامت و اذان در فضیلت یکسانند. قول چهارم اگر می‌داند که حقوق امامت را می‌گزارد و شروط آن در وجود او جمع است امامت بهتر است و گرنه اذان افضل است.

 

 

 

«باب صفة الأذان»