اسلام برنامه سلام و درود را در وقت ملاقات و جدائی از هم، مرسوم و متداول کرد که این یک نمونه از نمونه‌های تمدن سالم است، چون سلام و درود قلب‌ها را به هم الفت می‌دهد و انسان‌ها را باهم مرتبط می‌سازد.
به روایت مسلم از ابوهریره که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «قسم به کسی که نفس من در دست اوست، به بهشت وارد نمی‌شوید تا ایمان آورید و ایمان نمی‌آورید، مگر این که همدیگر را دوست بدارید، آیا شما را راهنمایی کنم به چیزی که اگر آن را انجام دهید همدیگر را دوست می‌دارید و باهم دوستی می‌کنید؟ سلام را در میان خودتان آشکار سازید».
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مقدم‌ترین و نزدیک‌ترین مردم به خداوند کسی است که اول سلام کند»([1]).
به روایت شیبه حجبی از عمویش رضی الله عنه گفت: رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «سه خصلت محبت برادرت را پاک و خالص می‌گرداند: هنگام ملاقات سلام کنی، و در نشستن در مجلس جایی برایش معلوم کنی. و به بهترین نامهایش او را صدا کنی»([2]).
و راویت بخاری و مسلم، از ابی‌هریره رضی الله عنه که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «چون خداوند حضرت آدم را آفرید، به آدم فرمان داد برو بر این‌ها سلام کن [گروهی از ملائکه فرشتگان نشسته بودند] بشنو آنچه که می‌گویند، زیرا آن سلام تو و سلام اولاد توست، پس آدم گفت: سلام علیکم، فرشتگان گفتند: السلام علیك ورحمة الله. و قید «رحمة الله» را بر آن افزودند.
و روایت ترمذی، و ابن ماجه از عبدالله بن سلام رضی الله عنه که گفت: «از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: سلام را آشکار کنید و طعام دهید و روابط خویشاوندی را برقرار دارید و نماز بخوانید، در حالی که مردم در خوابند، تا به سلامتی داخل بهشت شوید».
عمار گفت: سه کلمه است که هرکس آن‌ها را انجام دهد به راستی دارای ایمان است: انصاف و میانه‌روی در نفس خود، هدیه نمودن سلام به تمام مردم و احسان در تنگدستی.
کاملترین عبارت سلام «السلام عليكم ورحمة الله وبركاته» می‌باشد.
خداوند سبحان می‌فرماید:
﴿فَإِذَا دَخَلۡتُم بُيُوتٗا فَسَلِّمُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِكُمۡ تَحِيَّةٗ مِّنۡ عِندِ ٱللَّهِ مُبَٰرَكَةٗ طَيِّبَةٗ﴾ [النور: 61].
«پس چون به خانه‌هایی که [گفته شد] درآمدید، به یکدیگر سلام کنید درودی که نزد خدا مبارک و خوش است».
لذا بعضی از شما به بعضی دیگر سلام و درود بفرستید که این کلمه سلام را خداوند متعال، برای شما مشروع کرده و تماماً خیر است، چون موجب جلب محبت می‌باشد.
طبرانی و بیهقی از ابی امامه روایت کرده اند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «خداوند متعال سلام را هدیه امتم و امان اهل ذمه قرار داد»([3]).
خداوند متعال لفظ سلام را برای هدیه امت مسلمان معین کرده، چون دین‌شان دین سلام و امان است و مسلمانان اهل سلامت و محبت و دوستدار سلامند و عبارت کامل سلام به خاطر افزایش ثواب است که به آن اضافه می‌شود.
به روایت ابوداود و ترمذی به سند حدیث حسن، از عمران بن حصین: مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: «السلام علیکم» حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «وعلیکم السلام»، بعد نشست. حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: این ده حسنه، بعداً یک نفر دیگر آمد و گفت: «السلام علیکم ورحمة الله» حضرت صلی الله علیه و آله و سلم جواب داد، پس نشست. حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: این بیست حسنه، یک نفر دیگر آمد و گفت: «السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته» حضرت صلی الله علیه و آله و سلم جواب داد، پس نشست. حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: این سی حسنه، این کلمات ملاقات است: «السلام علیکم ورحمة الله و برکاته».
به این ترتیب است: «وعليكم السلام ورحمة الله وبركاته، يا عليكم السلام ورحمة الله» يا «عليكم السلام».
و درست است که جواب سلام به صیغه مفرد گفته شود، هرچند به صورت جمع خوبتر است.
سلام سنت مؤکده است، ولی جواب سلام فرض است، چون خداوند فرموده است:
﴿وَإِذَا حُيِّيتُم بِتَحِيَّةٖ فَحَيُّواْ بِأَحۡسَنَ مِنۡهَآ أَوۡ رُدُّوهَآ﴾ [النساء: 86].
«و چون به شما درود گفته شد، شما به صورتی بهتر از آن درود گویید یا همان را در پاسخ برگردانید».
اگر کسی به شما گفت: «السلام علیکم»، شما به صورتی بهتر از آن و یا همانند آن پاسخ دهید. اگر گفتند: «السلام علیکم»، شما بگویید: «وعلیکم السلام ورحمة الله»، اگر گفتند: «السلام علیکم ورحمة الله»، شما بگوئید: «وعلیکم السلام ورحمة الله وبرکاته» و این جواب سلام به بهترین شیوه آن است.
خوبتر آن است که جواب بهتر را برای بزرگان دینی، مانند علمائ و دانشمندان و انسان‌های متقی و اهل فضل به کار ببریم.
سلام یک نفر از جماعت کافی است، همچنان رد جواب با یک نفر کافی است، چون فردی از جمع از طرف تمام جماعت برای سلام و جواب، به منزلت تمام جماعت است.
از سنن ابی داود از حضرت علی رضی الله عنه روایت شده که حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«اگر جمعی گذر کردند، کافی است که یک نفر از آنان سلام کند و آنان که نشسته اند کافی است که یک نفر جواب دهد».
و در موطأ امام مالک از زید بن اسلم روایت شده که حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«هرگاه یکی از جماعت سلام کرد برای جمع ایشان کافی است».
در اولین مرتبه حق آن است که رهگذر و مسافری که از سفر آمده، بر نشستگان سلام کند، و سوار بر پیاده، پیاده بر نشسته، کم بر بسیار، صغیر بر کبیر و کوچک بر بزرگ، سلام کند. و از حضرت صلی الله علیه و آله و سلم این حدیث ثابت شده:
«سوار بر پیاده، و پیاده بر نشسته و کم بر بسیار و کوچک بر بزرگ سلام کند».
ایضاً از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم ثابت شده که خود حضرت صلی الله علیه و آله و سلم بر بچه‌ها و زنان سلام می‌کرد و فرمود: «السلام قبل الكلام». یعنی «اول سلام، بعد کلام».
و سبب آن این که سلام امان است و هیچ سخنی استوار نیست، مگر بعد از امان باشد.
از آداب و روش اسلامی است که انسان هنگامی که وارد منزل خود می‌شود، بر اهل خانه‌اش سلام کند.
حضرت صلی الله علیه و آله و سلم به حضرت انس رضی الله عنه فرمود: «ای پسرم! هنگامی که به خانه برمی‌گردی به اهل خانه‌ات سلام کن، چون سلام مایه برکت برای تو و برای خانواده‌ات می‌باشد».
و هنگام جداشدن سلام مستحب است، همانگونه که هنگام ملاقات مستحب است.
از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «هنگامی که انسان وارد مجلسی می‌شود باید سلام کند، وقتی که می‌خواهد بیرون رود در وقت قیام سلام کند، پس سلام اولی فضل بیشتری بر سلام آخری ندارد».
وقتی که داخل منزل می‌شود و کسی در منزل نیست ادب آنست که بگوید: «السَّلاَمُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ».
اگر کسی نامه فرستاد و در آن سلام و تحیات نوشته بود، رد سلام فوراً واجب است و اگر سلام رسانی به شما سلامی رساند و ابلاغ کرد، باید بگوید: «عليك وعليه السلام».
در صحیح بخاری و مسلم از عایشه رضی الله عنها روایت شده که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمود: «این جبرئیل است و به شما سلام می‌کند. گفتم: «عليك وعليه السلام ورحمة الله وبركاته».
اگر دو نفر به هم رسیدند سلام کردند و بعداً از هم جدا شدند و بعد از وقت کمی به هم رسیدند، باید دوباره سلام کنند، اگرچه آن جدایی کم باشد.
در سنن ابوداود از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «هرگاه یکی از شما برادرش را ملاقات کند، باید بر وی سلام نماید و اگر میانشان درختی یا دیواری یا سنگی حائل شد و باز او را دید باید بر او سلام کند».
و هرگاه یاران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می‌رفتند، اگر روبروی‌شان درخت یا تپه‌ای بود از طرف راست و چپ می‌رفتند پس از پستش و اطرافش می‌گذشتند و بر همدیگر سلام می‌کردند.
اگر به کسی سلام کردی و در کنار او یکی خوابیده بود، سنت است آن قدر صدا بلند نکنی که خوابیده بیدار شود؛ چون حضرت صلی الله علیه و آله و سلم نوعی سلام می‌کرد که بیدار می‌شنید و خوابیده بیدار نمی‌شد.
در زاد المعاد نقل است که: «حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم با هرکس روبرو می‌شد، قبل از او سلام می‌کرد، هرکس سلامی می‌فرستاد بر مبلّغ و فرستندۀ سلام، سلام می‌کرد و جواب سلام را صحیح و درست، نه به اشاره و نه به دست و نه بر سر، که به صراحت و درست جواب می‌داد و یا بهتر از آن و بدون تأخیر، مگر این که در نماز و یا قضای حاجت بوده باشد». و این در بسیاری از احادیث ثابت شده و چیزی مخالف آن نیامده است.
سلام بر گناهکاران و بدعت‌گزاران
گناهکارانی که اهل توبه نیستند و از گناه توبه نمی‌کنند و کسانی که در دین خدا، چیزهایی اضافه می‌کنند که از دین نیست و مدّعی به ادعای غلطی هستند که در اسلام وجود ندارد، سلام بر آنان نیست و اگر سلام کردند به خاطر زجر و توبیخ جواب سلام شان را ندهید.
دلیل بر این زجر و توبیخ روایت بخاری در بحث قصۀ کعب بن مالک و دو همراهش می‌باشد، هنگامی که از غزوه تبوک تخلف کردند، پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هیچ کس حق صحبت کردن با آن‌ها را ندارد. کعب به حضرت صلی الله علیه و آله و سلم رسید سلام کرد؛ جواب ندادند.
و روایت سعید بن منصور از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما ، حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «بر شراب‌خواران سلام نکنید، هنگام مریضی به عیادت‌شان نروید و وقتی که مردند بر آنان نماز نخوانید».
و عبدالله بن عمر گفت: بر شراب‌خوار سلام نکنید.
امام نووی رحمه الله فرمود: «اگر به اکراه و اجبار بر آنان وارد شدید و یا از ترس این که مشکلات دینی یا دنیایی پیش آید، سلام کنید تا ایمن باشید».
قول جمهور علما بر آنست که نباید به اهل کتاب، اول سلام نکنید.
روایت مسلم از ابوهریره رضی الله عنه که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «به یهود و نصارا اول سلام نکنید».
جمعی از علمای شافعی و غیر شافعی سلام بر اهل کتاب را جایز می‌دانند، امام نووی در شرح مسلم آن را جایز دانسته است.
و حدیث گذشته را حمل بر قضیه مخصوص بنی قريضه [نهی از سلام‌کردن اهل کتاب] نموده اند که این نهی برای تمامی اهل ذمه عمومیت ندارد، به دلیل حدیث ابی امامه که: «خداوند متعال سلام را به درود برای امتم و امن و آسایش برای اهل ذمه ما قرار داده است». ولی اگر اهل ذمه قبلاً سلام کردند، جمعی از علما جواب آن را جایز دانسته اند و حتی بعضی‌ها واجب به روایت ابن جریر که ابن عباس گفت: «هرکس از خلق خدا بر تو سلام کرد، جواب سلامش را بده، هرچند که مجوسی باشد». همچنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
﴿وَإِذَا حُيِّيتُم بِتَحِيَّةٖ فَحَيُّواْ بِأَحۡسَنَ مِنۡهَآ أَوۡ رُدُّوهَآ﴾ [النساء: 86].
«و چون به شما درود گفته شد شما به صورت بهتر از آن درود بگویید یا همان را در پاسخ برگردانید».
و از شعبی روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در جواب نصرانی که سلام می‌کرد، می‌فرمود: «وعلیك السلام ورحمة الله تعالی». پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مورد جواب سلام شخص نصرانی سؤال شد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: آیا در رحمت خداوند زندگی نمی‌کنند؟
حنفی‌مذهب‌ها جواب سلام اهل کتاب را جایز می‌دانند نه واجب، در کتاب‌هایشان نوشته اند: اگر یهودی و نصرانی و یا مجوسی سلام کردند، جواب سلام اشکال ندارد.
حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اگر جمعی از مسلمانان و غیر مسلمانان بودند، سلام بر آنان جایز است. به اتفاق علماء احوال‌پرسی از غیر مسلمان اشکال ندارد. مانند: صبح شما به خیر و خوشی و عباراتی مثل این‌ها.
تکمیل تحیت و سلام، مصافحه و دست‌دادن است
دست در دست نهادن هنگام مصافحه و ملاقات و دست‌دادن به یکدیگر با محبت و خوشحالی مستحب و سنت است.
به روایت بخاری که قتادۀ بن انس گفت: آیا مصافحه در میان اصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بوده است؟ گفت: بله.
و از براء روایت است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اگر دو مسلمان به هم برسند و مصافحه کنند، پیش از این که از هم جدا شوند، گناهان آمرزیده می‌شود»([4]).
ملاقات و مصافحه نباید به صورت خم‌شدن باشد و شخص خود را خوار و ضعیف نماید.
به روایت ترمذی به سند حسن از انس که گفت: «مردی گفت: یا رسول الله، اگر مردی به برادر یا به دوستش رسد و مصافحه کند آیا خم شود؟ فرمود: نباید خود را خم کند. مرد گفت: آیا او را ببوسد؟ فرمود: نه. مرد گفت: آیا دستش را بگیرد و مصافحه کند؟ فرمود: بله».
و روایت ابوداود از انس که گفت: هنگامی که اهل یمن آمدند، حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اهل یمن پیش شما آمده‌اند و ایشان نخستین کسانی هستند که با مصافحه آمده‌اند».
و روایت ترمذی از انس که گفت: «پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هنگامی که به مردی می‌رسید با او مصافحه می‌کرد و دست روی دستش می‌نهاد و باز نمی‌کرد تا این که مرد دستش را باز می‌کرد و چهره‌اش را از چهره او کج نمی‌کرد (چهره‌اش را برنمی‌گرداند)، مگر این که مرد چهره‌اش را برگرداند و هیچ گاه جلو شخص نشسته پا دراز نمی‌کرد».
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر