ذکر و یاد الله یکی از بزرگترین عوامل تقرب به بارگاه الهی است، و اسلام غرض تقویت رابطۀ بنده با پروردگارش و استمرار در آن دو وسیله را انتخاب نموده است:
1- ذکر.
2- دعا و نیایش.
ذکر مفهوم وسیع و گسترده‌ای دارد که شامل نماز، حج، تلاوت قرآن، دعا، استغفار وغیره می‌باشد. ولی منظور از ذکر در اینجا مصداق خاص آنست که به «تسبیح»، «تهلیل»، «تکبیر»، «تحمید»، تمجید و اذکار مأثوری‌که به مناسبت‌های مخصوص نقل است، اطلاق می‌گردد.
«ذکر» به معنی یادآوری چیزی به زبان یا به قلب است (چه پس از فراموشی و یا بدون فراموشی). پس ذکر دو گو نه است: ذکر قلبی، و ذکر زبانی.
شکی نیست که ذکر و یاد الله به زبان، خواندن اذکار و او راد، موجب اجر و پاداش عظیمی است، ولی ذکر حقیقی آنست که انسان با تمام قلب توجه عظمت علم و آگاهی الله متعال بوده باشد، و این توجه مبدأ حرکت و فعالیت او به سوی نیکی‌ها، و سد مستحکمی میان او و گناه‌ها ایجاد کند.
ذکر وسیلۀ تقرب و رضای الله، ترقی و تعالی معنویت انسان و ارتباط او با ملأ اعلی می‌باشد.
قرآن کریم و حدیث‌های صحیح با تعبیرات مختلفی در مورد ذکر تأکید و تشویق نموده است:
1- ذکر و یاد الله موجب فلاح و رستگاری است:
﴿وَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَثِيرٗا لَّعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾ [الجمعة: 10] .«الله را به کثرت یاد کنید تا رستگار شوید».
2- غفلت از یاد خدا و انهماک در عیش و لذت‌های دنیا باعث زیانمندی و ناکامی می‌باشد:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُلۡهِكُمۡ أَمۡوَٰلُكُمۡ وَلَآ أَوۡلَٰدُكُمۡ عَن ذِكۡرِ ٱللَّهِۚ وَمَن يَفۡعَلۡ ذَٰلِكَ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ٩﴾ [المنافقون: 9]. «ای مؤمنان! اموال و اولاد‌تان شما را از یاد الله غافل نکند. کسانی‌که چنین کند، ایشان زیان کار‌اند».
3- ذکر الله تعالی در مقابل تمام نعمت‌ها عظمت و برتری دارد:
﴿وَلَذِكۡرُ ٱللَّهِ أَكۡبَرُ﴾ [العنکبوت: 45]. «یاد الله بزرگ‌تر از همه چیز است».
4- از دیدگاه قرآن دانشمند کسی است که غافل از ذکر الله نباشد:
﴿إِنَّ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ لَأٓيَٰتٖ لِّأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ١٩٠ ٱلَّذِينَ يَذۡكُرُونَ ٱللَّهَ قِيَٰمٗا وَقُعُودٗا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمۡ﴾ [آل عمران: 190-191]. «مسلما در آفرینش آسمان‌ها و زمین و آمد و رفت شب و روز نشانه‌ها و دلایلی برای خردمندان است، همانان که خدا را [در همه احوال] ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد مىکنند».
5- پیشگامی با ذکرالله:
عن ابي هريرة قال: قال رسول الله صل الله علیه و آله و سلم : «...سَبَقَ الْمُفَرِّدُونَ» قَالُوا: وَمَا الْمُفَرِّدُونَ؟ يَا رَسُولَ اللهِ قَالَ: الذَّاكِرُونَ اللهَ كَثِيرًا، وَالذَّاكِرَاتُ»[1]. «پیامبر اسلام صل الله علیه و آله و سلم فرمود: مفردون (بیشتاز آن) سبقت بردند. صحابه گفتند: پیشتاز آن چه کسانی‌اند ای پیامبر؟ فرمود: مردان و زنانی‌که الله را به کثرت یاد می‌کنند».
6- همواره مصروف ذکر الله باش:
مردی گفت: ای پیامبر اسلام! احکام دین خیلی‌ها زیاد است، پس مرا به چیزی رهنمائی نما که آن را بر خود لازم گردانیده عمل نمایم. پیامبر اسلام صل الله علیه و آله و سلم فرمود: زبانت همیشه به یاد الله تر و (تازه) باشد[2].
سر انجام غفلت از ذکر و یاد الله:
«عن أبی هريره قال: قال رسول الله صل الله علیه و آله و سلم : مَنْ قَعَدَ مَقْعَدًا لَمْ يَذْكُرِ اللَّهَ فِيهِ كَانَتْ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ تِرَةٌ، وَمَنْ اضْطَجَعَ مَضْجَعًا، لَا يَذْكُرُ اللَّهَ فِيهِ كَانَتْ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ تِرَةٌ»[3]. «از ابو هریره روایت است که رسول الله صل الله علیه و آله و سلم فرمود: شخصی در جایی نشست، و در آن مجلس الله را یاد نکرد، و شخصی در محلی خوابید، و به یاد الله در آن محل نه پرداخت، پس این نشست و این خواب باعث حسرت و زیان بزرگ خواهد بود».
ذکر و یاد پروردگار متعال یکی از مهمترین عبادت زبانی است، بنا بر این رعایت آداب و شرایط زیر در آن ضروری می‌باشد:
منظور از اخلاص، انجام‌دادن عبادات خالصانه برای کسب رضای پروردگار و هیچ چیزی جز رضای پروردگار متعال در نظر گرفته نشود.
و هدف از اتباع اینکه: باید ذکر و یاد الله همانند سایر عبادت‌ها از لحاظ کم و کیف و الفاظ، تحدید زمان و مکان طبق سنت و شریعت محمدی انجام یابد، زیرا اخلاص و اتباع شرط اساسی پذیرش تمام اعمال است.
3- با توجه به شرط دوم (اتباع)ذکر و یاد الله متعال با الفاظ مأثور (منقول) بوده باشد، مانند: سبحان الله، الحمدلله، الله اكبر، لاحول ولاقوة إلابالله، سبحان الله وبحمده سبحان الله عظيم و....
اختراع الفاظ از نزد خود در ذکر، و آن را موجب تقرب دانستن بدعت است.
4، 5- تضرع(فروتنی) و با صدای بخش:
از آداب ذکر اینست که باید با «تضرع» و «خفیه» (با صدای پخش) الله را یاد کرده شود.
پروردگار بزرگ پیامبر اسلام صل الله علیه و آله و سلم را مورد خطاب قرار داده برخی از آداب ذکر را برایش چنین می‌آموزد: ﴿وَٱذۡكُر رَّبَّكَ فِي نَفۡسِكَ تَضَرُّعٗا وَخِيفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِينَ٢٠٥﴾ [الأعراف: 205].. «پروردگارت را در دل خود با فروتنی و هراس از او، و آهسته و آرام صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از زمرۀ غافلان مباش».
منظور از تضرع اینکه: باید با کمال خشوع، خضوع و تواضع فروتنانه روی به سوی خدا آورد، شخص ذاکر نباید تنها با زبان (با غفلت قلب) چیزی را بخواند، بلکه زبان او ترجمان تمام اعضای بدن، روح و قلب آن بوده باشد.
و در جملۀ (دون الجهرمن القول) اشاره است که باید ذکر(جز در مواردی‌که به صدای بلند وارد شده) با صدای پخش انجام یابد، زیرا این کار از ریا دورتر، و به اخلاص و شیوۀ محمدی نزدیکتر، و با تمرکز فکر و حضور قلب سازگارتر می‌باشد.
یکی از اهداف ایمان و تمسک به دین، ایجاد اطمینان و آرامش، تثبیت و تحکیم بخشیدن آن در نفس انسانی است، زیرا اضطراب و نگرانی یکی از بزرگترین بلاهای زندگی انسان‌ها بشمار میرود، آرامش و سعادت از گمشده‌های مهم بشر بوده، و بخاطر بدست آوردن آن به هردری میزند، تا آن را پیدا کند. قرآن کریم برای تحصیل آرامش با یک جملۀ کوتاه و پر محتوی مطمئن‌ترین و نزدیک‌ترین راه را نشان داده می‌گوید:
﴿أَلَا بِذِكۡرِ ٱللَّهِ تَطۡمَئِنُّ ٱلۡقُلُوبُ﴾ [الرعد: 28]. «آگاه باشید که یاد خدا آرام بخش دل‌ها است».
چون اضطراب و پریشانی عوامل مختلفی دارد، گاهی گذشتۀ تاریک زندگی انسان نگران می‌سازد، و گاهی آیندۀ تاریک و مبهم فکر انسان را به خود مشغول می‌دارد، و همچنان ضعف و ناتوانی انسان در برابر عوامل طبیعی، و عاجز آمدن وی در برابر دشمنان داخلی و خارجی، سوء ظن‌ها، توهم‌ها و خیالات پوچ، ماده‌پرستی و دلباختگی در برابر زرق و برق زندگی مادی، ترس و وحشت از مرگ و احتمال زوال نعمت‌ها از عوامل مهم نگرانی و پریشانی انسان است.
اما ایمان به الله قادر متعال، خداوند رحیم و غفار، خدائی که همواره کفالت بندگان خویش را بر عهده دارد، رحمت او فراگیر، و قدرتش برترین قدرت‌ها است، و ایمان به روز رستاخیز، و توجه به اینکه مرگ فنا و نیستی و نقطۀ پایان همه آرزوها نیست، بلکه مرگ دریچه‌ای به یک زندگی وسیع‌تر و جاودان است، به همۀ این اضطراب‌ها پایان می‌بخشد.
زیرا مؤمن هنگامی‌که به یاد خدا می‌افتد، متکی به قدرت و رحمت او می‌شود، لطف و مغفرت بی‌پایان او را بیاد می‌آورد، متوجه زندگی مادی زوال پذیر می‌شود که این زرق و برق مادی در برابرنعمت‌های جاویدان آخرت ناچیز و بی‌ارزش است.
پس همه این عوامل نگرانی و اضطراب در برابر ایمان به خدا ذوب و نابود می‌گردد، و با کمال یقین و اطمنان باید گفت: یاد خدا مآیۀ آرامش دل‌ها است.
یاد و ذکرخدا دارای تأثیر فراوان در پرورش و تربیت نفسی دارد، انسان با یاد و ذکر الله، عظمت و بزرگواری او را در قلب خود تصور می‌کند، و در برابر او تسلیم و منقاد می‌گردد، قلبش آرام و اخلاق او سالم، و جز کار‌های خیر چیزی از او صادر نمی‌گردد، زیرا او به علم فراگیر و قدرت بیحد و حصر پروردگار خود یقین دارد. و برعکس غفلت و دوری از یاد خدا باعث اغراق، و سقوط به دامن تمایلات نفسانی، و آرزو‌های مادی بوده که نتیجۀ آن قساوت (سنگدلی) که ثمرۀ آن شر و فساد است. خداوند متعال از غفلت برحذر داشته می‌فرماید:
﴿أَلَمۡ يَأۡنِ لِلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَن تَخۡشَعَ قُلُوبُهُمۡ لِذِكۡرِ ٱللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ ٱلۡحَقِّ وَلَا يَكُونُواْ كَٱلَّذِينَ أُو تواْ ٱلۡكِتَٰبَ مِن قَبۡلُ فَطَالَ عَلَيۡهِمُ ٱلۡأَمَدُ فَقَسَتۡ قُلُوبُهُمۡۖ وَكَثِيرٞ مِّنۡهُمۡ فَٰسِقُونَ١٦﴾ [الحدید: 16].
«آیا وقت آن نرسیده است که دل‌های افراد با ایمان در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل شده است، خاشع گردد، (و فروتنی کند)؟ و همانند کسانی نباشند که در گذشته کتاب آسمانی به آنها داده شد (مانند یهود و نصاری) سپس زمانی طولانی بر آنها گذشت، و دل‌های‌شان سخت شد، و بیشتر‌شان فاسق و گنهکارند».
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر