دشنام دادن به صحابه رسول الله صل الله علیه و آله و سلم با نص صریح قرآن حرام است، و این چیزی است که فرقه نجات یافته این امت بدان معتقد است.
دلالت قرآن بر تحریم سبّ صحابه رضی الله عنهم :
در بیشتر از یک آیه از قرآن به تحریم دشنام به صحابه اشاراتی شده است، از جمله:
1- آیه: ﴿وَٱلسَّٰبِقُونَ ٱلۡأَوَّلُونَ مِنَ ٱلۡمُهَٰجِرِينَ وَٱلۡأَنصَارِ وَٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُم بِإِحۡسَٰنٖ رَّضِيَ ٱللَّهُ عَنۡهُمۡ وَرَضُواْ عَنۡهُ﴾ [التوبة: 100].
یعنی: «و پیشگامان نخستین از مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی پیرویشان کردند، خدا از ایشان خشنود و آنها از او خشنودند».
وجه دلالت: خداوند متعال به طور مطلق از آنها راضی شده است و از پیشتازان، بدون شرط قراردادن إحسان راضی شده است ولی از تابعین راضی نشده مگر اینکه به احسان و نیکی از سابقین تبعیت کنند و رضایت از جانب خدا یک صفت قدیم است و از عبدی راضی نمی‌شود مگر اینکه دانسته است که موجبات رضایت او را فراهم می‌کند و کسی که خدا از او راضی شده باشد هرگز بر او خشم نخواهد گرفت.
2- ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يُؤۡذُونَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ لَعَنَهُمُ ٱللَّهُ فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمۡ عَذَابٗا مُّهِينٗا ٥٧﴾ [الأحزاب: 57].
یعنی: «بی‌گمان کسانی که خدا و پیامبر او را می‌آزارند، خدا آنها را در دنیا و آخرت لعنت کرده و برایشان عذابی خفت بار آماده کرده است».
وجه دلالت: آزار دادن رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم شامل هرگونه آزار قولی یا عملی می‌شود از دشنام دادن و توهین و یا بی‌اعتبار کردن او یا دینش، یا چیزی که به اذیت او برمی گردد. و از جمله چیزهایی که ایشان را می‌آزارد؛ توهین به اصحاب اوست و پیامبر صل الله علیه و آله و سلم اعلام کرده است که آزار دادن آنها آزار دادن اوست و هرکسی او را بیازارد خدا را آزرده است[1].
3- ﴿وَٱلَّذِينَ يُؤۡذُونَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ بِغَيۡرِ مَا ٱكۡتَسَبُواْ فَقَدِ ٱحۡتَمَلُواْ بُهۡتَٰنٗا وَإِثۡمٗا مُّبِينٗا ٥٨﴾ [الأحزاب: 58].
یعنی: «و کسانی که مردان و زنان موءمن را با (نسبت دادن) گناهی که نکرده‌اند آزار می‌دهند، قطعاً تهمت و گناه آشکاری را به گردن گرفته‌اند».
وجه دلالت: از توهین به مردان و زنان مومن نهی شده است به چیزی که به آنها نسبت داده می‌شود درحالی که آنها از آن بری هستند و آن را انجام نداده‌اند، و صحابه رضی الله عنهم در صدر مؤمنین قرار دارند، و در هر آیه‌ای که با ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا﴾ شروع می‌شود در ابتدا آنها مورد خطاب هستند. و آیات بسیاری دیگر از این قبیل.
دلالت سنت بر تحریم دشنام دادن صحابه رضی الله عنهم :
به تحقیق سنت نبوی بر تحریم دشنام دادن صحابه و تعرض به آنان با چیزی که در آن نقص هست، دلالت کرده است و پیامبر صل الله علیه و آله و سلم از افتادن در چنین گمراهی هشدار داده است، چون خداوند متعال آنها را بر هم صحبتی پیامبرش و نشر دین و بالا بردن اعتبار آن برگزیده است، و در محبت به پیامبر صل الله علیه و آله و سلم به بالاترین درجه رسیدند، و وزرا و یاران او شدند که از او دفاع می‌کردند و با جهاد و دفاع برای تمکین دین در زمین خدا تا جائیکه به نقاط مختلف جهان رسید و به طور کامل و بدون نقص به دست نسل‌های پیرو و متابع رسید از جمله احادیثی که دلالت می‌کنند بر تحریم دشنام دادن آنها:
1- حدیثی است که شیخین در صحیح خود از ابو سعید خدری روایت کرده‌اند که گفت: «قالَ رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه و آله و سلم لاَ تَسُبُّوا أَصْحَابِى ألخ». این حدیث مشتمل بر نهی و پرهیز از توهین به صحابه رضی الله عنهم است، و صراحتاً دلالت می‌کند بر تحریم دشنام آنها، و حتی بعضی از علما توهین به صحابه را معصیت و جزو گناهان کبیره به حساب آورده‌اند[2].
2- حافظ با اسناد دادن حدیثش به عایشه رضی الله عنها روایت می‌کند که گفت: پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: «لاَ تَسُبُّوا أَصْحَابِى لَعَنَ اللَّهُ مَنْ سَبَّ أَصْحَابِي». یاران مرا دشنام مدهید خداوند لعنت کند کسی را که به اصحاب من دشنام بدهد. هیثمی این حدیث را در مجمع الزوائد (10/21) آورده است و رجال آن رجال صحیحی هستند.
3- و همچنین با اسنادش به ابن عباس رضی الله عنه روایت کرده است که پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: «من سبَّ أصحابي، فعليهُ لعنة الله والـملائكة والناس أجمعين». یعنی: «هر کسی که اصحاب مرا دشنام دهد لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر او باد». سیوطی آن را در الجامع الصغیر آورده است و آلبانی إسناد آن را در صحیح الجامع، حسن دانسته است.
4- طبرانی از حدیث عبدالله بن مسعود رضی الله عنه روایت کرده است که پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: «إِذَا ذُكِرَ أَصْحَابِي فَأَمْسِكُوا». یعنی: «وقتی نام اصحاب برده شد دست نگه دارید»[3]. و ألبانی سندش را در صحیح الجامع صحیح دانسته است. و احادیث صریح دیگری که از دشنام دادن اصحاب پیامبر صل الله علیه و آله و سلم نهی می‌کند، بنابراین مسلمان باید از دشنام دادن آنها یا از چیزی که آنها را بد نام می‌کند بپرهیزد. امام ذهبی گناهانی را که از کبائر هستند در کتابش به نام «الکبائر» (233-237) جمع‌آوری کرده و و دشنام به صحابه را جزو آنها شمرده است.
نتیجه آنچه گذشت این است که سنت دلالت می‌کند براینکه دشنام دادن صحابه از بزرگترین کبائر و زشت‌ترین کارها است و کسی که دچار چنین عمل زشتی شود، از کسانی است که تلاششان در دنیا تباه شده است؛ در حالی که آنها گمان می‌کنند که کار خوبی انجام می‌دهند.
کلام علمای سلف در تحریم توهین به صحابه:
حقیقتاً متونی که از سلف امت از صحابه و تابعین وجود دارد بسیار است و همه آنها تحریم دشنام دادن به صحابه و دفاع از آنها را تأیید می‌کنند و در نکوهش و عقوبت کسانی که زبانشان را به بدگویی و ناسزا گفتن به آن نیکان اخیار باز می‌کنند متنوع هستند، از جمله:
1- ابن الأثیر در جامع الأصول (9/408-409) از رزین از حدیث جابر بن عبدالله رضی الله عنه ذکر کرده است که گفت: به عایشه گفتند: دسته‌ای از مردم به اصحاب رسول الله حتی ابوبکر و عمر زبان درازی می‌کنند، گفت: چه چیزی شما را از این کار به تعجب وامی دارد ؟ عملشان را تباه کردند حال آنکه خدا دوست داشت که اجر آنها را تباه نکند.
2- ابن بطه در شرح «الإبانة» (119) با دادن اسناد صحیح به ابن عباس روایت می‌کند که گفت: اصحاب محمد را دشنام ندهید که مقام یک لحظه آنها با پیامبر صل الله علیه و آله و سلم بهتر است از عمل چهل سال هریک ازشماست.
3- ابو یعلی و طبرانی از ام سلمه رضی الله عنها روایت می‌کند که او به ابو عبدالله جدلی گفت: ای ابوعبدالله آیا در میان شما کسی بود که رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم را دشنام دهد؟ گفت: کی به رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم دشنام داده می‌شود؟ گفت: مگر به علی و محبانش دشنام داده نمی‌شود حال آنکه رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم او را دوست می‌داشت؟[4].
4- محمد بن عبدالواحد مقدسی با اسناد صحیحش به سعید بن عبدالرحمن بن ابی أبزی روایت می‌کند که گفت: به پدرم گفتم: نظرت در مورد کسی که ابوبکر را دشنام می‌دهد چیست؟ گفت: باید کشته شود، گفتم: اگر عمر را دشنام دهد؟ گفت: باید کشته شود[5].
5- مالک بن انس می‌گوید: کسی که به اصحاب رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم توهین کند، هیچ سهمی در اسلام ندارد[6].
6- عبدالرحمن بن عمرو اوزاعی می‌گوید: کسی که به ابوبکر صدیق رضی الله عنه توهین کند از دین برگشته و خونش مباح است. همان منبع.
و اقوال بسیار دیگر از این قبیل.
حکم دشنام دهنده صحابه و عقوبت او
علما در حکم و عقوبت کسی که به اصحاب رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم توهین کند اختلاف پیدا کرده‌اند در اینکه آیا با توهینش کافر می‌شود و عقوبت او قتل است یا اینکه فاسق است و با تعزیر معاقبه می‌شود.
1- جمعی از علما معتقدند کسی که به اصحاب رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم توهین کند یا آنها را بی‌اعتبار کند و در عدالتشان طعنه وارد کند و کینه‌اش را نسبت به آنان صراحتاً اعلام کند کافر است و کسی که چنین صفتی داشته باشد خون خود را مباح کرده و قتلش حلال است، مگراینکه توبه کند و به آنها رحمت بفرستد.
و از پیشینیانی که دارای چنین نظری هستند:
1- صحابی عبدالرحمن بن أبزی، همانطور که در کتاب نهی از دشنام به صحابه (ص23) آمده است.
2- عبدالرحمن بن عمرو اوزاعی، در شرح الإبانة ابن بطه (ص162).
3- ابوبکر بن عیاش، شرح الإبانة (ص160).
4- سفیان بن عیینه، کتاب نهی از دشنام به صحابه (ص24-25).
5- محمد بن یوسف الفریابی، شرح الإبانة (ص160).
6- بشربن حارث مروزی، شرح الإبانة (ص162).
7- محمد بن بشارالعبدی، شرح الإبانة (ص160).
و بسیاری دیگر. این ائمه تصریح کرده‌اند به کفر دشنام دهنده صحابه و بعضی از آنها همراه با آن تصریح کرده‌اند به اینکه با قتل معاقبه می‌شود، و برخی از علمای حنفیه و مالکیه و شافعیه و حنابله و ظاهریه چنین نظری دارند.
2- دسته‌ای دیگر از علما معتقدند که دشنام دهنده صحابه به سبب دشنامش کافر نمی‌شود بلکه فاسق و گمراه محسوب می‌شود، و با قتل نیز معاقبه نمی‌شود بلکه به تأدیب و تعزیر او کفایت می‌شود به نحوی که او را از ارتکاب این جرمی که از گناهان کبیره و محرمات زشت محسوب می‌شود، بازدارد، و اگر از این کار دست برنداشت عقوبت بر او تکرار می‌شود تا توبه کند. از امامانی که چنین دیدگاهی دارند:
1- عمربن عبدالعزیز، صارم الـمسلول (ص569).
2- عاصم احول، ابن تیمیه آن را در صارم المسلول (ص569) ذکر کرده است.
3- امام مالک، الشفاء (2/267).
4- اسحاق بن راهویه، صارم المسلول (ص568).
و جمع کثیری از علما. از این نقل‌ها مشخص می‌شود که دسته‌ای از علما براین باورند که دشنام دهنده صحابه فاسق و مبتدع هستند نه کافر، و بر حاکم واجب است که به نحو شدیدی که منجر به قتل نشود او را تأدیب کند.
آنچه در اینجا ترجیح داده می‌شود این است که دشنام دهنده صحابه کافر نیست، اما این به طور مطلق نیست، بلکه مشروط است به عدم برخورد با نصوص صریح کتاب و سنت صحیح، و عدم انکار چیزی که ضرورتاً در دین معلوم است، براین اساس کلام کسی که توهین کند به عدم تکفیر حمل می‌شود. والله اعلم.
در خاتمه امیدوارم در بیان منهج صحیحی که هر مسلمانی باید در باره صحابه رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم به آن معتقد باشد و معنی عدالتی که صحابه از آن بهرهمند هستند، موفق شده باشم.
با درود و احترام، برادرتان: أبوعبدالله الذهبی...
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر