(27) اهمیت صبر و شکیبایی و انواع آن
یکی از انواع اخلاق نیکو و صفت‌های خوب و شایستۀ که هر مسلمان را می‌باید که آن را در خود داشته باشد، همانا صفت و خاصیت صبر و شکیبایی است که در دین اسلام از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد.
صبر که نقیض جزع و فزع می‌باشد بمعنای حبس نفس، شکیبایی‌کردن، پاییدن، واداشتن نفس بر مکاره، تحمل سختی‌ها و ترک شکایت به مردم است.
امام رازی در تفسیر کبیر جوانب مختلف صبر را توضیح نموده، گفته است: صبر دو قسم است: یکی بدنی، و آن تحمل بدن است مشقات را.
و دیگر نفسانی، و آن باز‌داشتن نفس است از مشتهیات طبع. و این قسم اگر صبر از شهوت باشد آن را عفت نامند، و اگر بر احتمال مکروه باشد اسامی‌مختلف دارد چنانکه صبر در مصیبت را صبر نامند، و اگر صبر در حال غنی باشد آن را ضبط نفس نامند، و اگر در نبرد باشد شجاعت خوانند، و اگر در کظم غیظ بود حلم نامند، و اگر در نوایب باشد سعۀ صدر گویند، و اگر در اخفای کلام بود کتمان‌سر نامند، و اگر در فضول عیش باشد زهد گویند، و اگر بر مقداری از مال بود قناعت خوانند، و این همه را صبر نامند.
صبر بر سه گو نه می‌باشد:
1- صبر بر طاعات و عبادات، و آن اینکه انسان نفس خود را بر ادای طاعات و عبادات وادار ساخته، و بدون سستی و سکتگی و یا اظهار خستگی و ماندگی آن عبادات را طبق اوامر پروردگارش انجام دهد.
آیاتیکه در مورد صبر بر طاعات و عبادات آمده خیلی زیاد می‌باشد که بطور نمو نه برخی از آنها را میتوان ذکر کرد:
﴿وَٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ و آنها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِينَ٤٥ ٱلَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلَٰقُواْ رَبِّهِمۡ وَأَنَّهُمۡ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ٤٦﴾ [البقرة: 45-46].
«از شکیبایى و نماز یارى جویید و به راستى این [کار] گران است مگر بر فروتنان همان کسانىکه مىدانند با پروردگار خود دیدار خواهند کرد و به سوى او باز خواهند گشت».
﴿أَمۡ حَسِبۡتُمۡ أَن تَدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ وَلَمَّا يَعۡلَمِ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ جَٰهَدُواْ مِنكُمۡ وَيَعۡلَمَ ٱلصَّٰبِرِينَ١٤٢﴾ [آل عمران: 142].
«آیا پنداشتید که داخل بهشت مىشوید بىآنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم بداردآیا پنداشتید که داخل بهشت مىشوید بىآنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم بدارد».
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱصۡبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ٢٠٠﴾ [آل عمران: 200].
«اى کسانىکه ایمان آوردهاید صبر کنید و ایستادگى ورزید و مرزها را نگهبانى کنید و از خدا پروا نمایید امید است که رستگپار شوید».
﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ ٱلنَّهَارِ وَزُلَفٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِۚ إِنَّ ٱلۡحَسَنَٰتِ يُذۡهِبۡنَ ٱلسَّئَِّاتِۚ ذَٰلِكَ ذِكۡرَىٰ لِلذَّٰكِرِينَ١١٤ وَٱصۡبِرۡ فَإِنَّ ٱللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجۡرَ ٱلۡمُحۡسِنِينَ١١٥﴾ [هود: 114-115].
«دو طرف روز [اول و آخر آن] و نخستین ساعات شب نماز را برپا دار زیرا خوبی‌ها بدی‌ها را از میان مىبرد در این براى پندگیرندگان پندى است. و شکیبا باش که خدا پاداش نیکوکاران را ضایع نمىگرداند».
2- صبر از معاصی و محرمات، و آن اینکه انسان از آنچه که پروردگارش حرام قرار داده است - اعم از اینکه به حقوق الله تعلق داشته باشد و یا به حقوق العباد – پرهیز نماید، و این کار را انسان زمانی میتواند انجام دهد که به عقوبت دنیوی و اخروی گناه، و همچنان به اضرار فردی و اجتماعی محرمات باور داشته باشد.
3- صبر در برابر مقدرات الهی.
و مقدرات الهی بر دو گو نه است:
یکی آن مقدراتی‌که بنده‌ها در آن هیچ نقشی ندارند.
دوم: آن مقدراتی‌که توسط مردم رخ می‌دهد، مانند ایذا و اذیت‌های مادی و معنوی که توسط مردم به انسان میرسد.
دلایل و شواهد این نوع صبر را در آیات ذیل میتوان سراغ نمود:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ١٥٣﴾ [البقرة: 153].
«اى کسانى که ایمان آوردهاید از شکیبایى و نماز یارى جویید زیرا خدا با شکیبایان است».
﴿وَٱلصَّٰبِرِينَ فِي ٱلۡبَأۡسَآءِ وَٱلضَّرَّآءِ وَحِينَ ٱلۡبَأۡسِۗ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ صَدَقُواْۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُتَّقُونَ﴾ [البقرة: 177].
«در سختى و زیان و به هنگام جنگ شکیبایانند آنانند کسانى که راست گفتهاند و آنان همان پرهیزگارانند».
وقال تعالی أیضا: ﴿وَلَقَدۡ كُذِّبَتۡ رُسُلٞ مِّن قَبۡلِكَ فَصَبَرُواْ عَلَىٰ مَا كُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّىٰٓ أَتَىٰهُمۡ نَصۡرُنَاۚ وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَٰتِ ٱللَّهِۚ وَلَقَدۡ جَآءَكَ مِن نَّبَإِيْ ٱلۡمُرۡسَلِينَ٣٤﴾ [الأنعام: 34]..
«و پیش از تو نیز پیامبر آنى تکذیب شدند ولى بر آنچه تکذیب شدند و آزار دیدند شکیبایى کردند تا یارى ما به آنان رسید و براى کلمات خدا هیچ تغییردهندهاى نیست و مسلما اخبار پیامبر آن به تو رسیده است».
﴿قَالَ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِ ٱسۡتَعِينُواْ بِٱللَّهِ وَٱصۡبِرُوٓاْۖ إِنَّ ٱلۡأَرۡضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَن يَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦۖ وَٱلۡعَٰقِبَةُ لِلۡمُتَّقِينَ١٢٨﴾ [الأعراف: 128].
«موسى به قوم خود گفت از خدا یارى جویید و پایدارى ورزید که زمین از آن خداست آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد مىدهد و فرجام [نیک] براى پرهیزگاران است».
شکی نیست که صبر در دین مقدس اسلام از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار بوده و رابطۀ آن با ایمان مانند رابطۀ سر و جسد است که بدون آن دین و یا ایمان تحقق نمی‌یابد.
اکنون بخاطر توضیح بیشتر میتوان نکات چندی را پیرامون فضیلت و اهمیت صبر بیان داشت:
· اهمیت و فضیلت صبر را از اینجا میتوان درک کرد که تنها در قرآن کریم بیشتر از (90) مرتبه تکرار شده است.
· در برخی آیات، صبر با رکن دوم اسلام که نماز است یکجا و در یک ردیف آمده و هردو را خداوند وسیلۀ حصول کمک و معونت خود قرار داده، فرموده است: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ١٥٣﴾ [البقرة: 153]. «اى کسانىکه ایمان آوردهاید از شکیبایى و نماز یارى جویید زیرا خدا با شکیبایان است».
· صبر را یکی از وسائل نیل به امامت در دین و قرین یقین معرفی نموده، فرموده است:
﴿وَجَعَلۡنَا مِنۡهُمۡ أَئِمَّةٗ يَهۡدُونَ بِأَمۡرِنَا لَمَّا صَبَرُواْۖ وَكَانُواْ بَِٔايَٰتِنَا يُوقِنُونَ٢٤﴾ [السجدة: 24].
«و چون شکیبایى کردند و به آیات ما یقین داشتند برخى از آنان را پیشوایانى قرار دادیم که به فرمان ما [مردم را] هدایت مىکردند».
· صبر یکی از مقامات انبیا و پیامبر آن، و صفات اصفیا و متقیان به شمار می‌رود طوری‌که خداوند متعال در این مورد فرموده است:
﴿أُوْلَٰٓئِكَ يُجۡزَوۡنَ ٱلۡغُرۡفَةَ بِمَا صَبَرُواْ وَيُلَقَّوۡنَ فِيهَا تَحِيَّةٗ وَسَلَٰمًا٧٥﴾ [الفرقان: 75]
«اینانند که به پاس آنکه صبر کردند غرفه [هاى بهشت را] پاداش خواهند یافت و در آنجا با سلام و درود مواجه خواهند شد».
و در مورد اهل جنت فرموده است: ﴿وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ يَدۡخُلُونَ عَلَيۡهِم مِّن كُلِّ بَابٖ٢٣ سَلَٰمٌ عَلَيۡكُم بِمَا صَبَرۡتُمۡۚ فَنِعۡمَ عُقۡبَى ٱلدَّارِ٢٤﴾ [الرعد: 23-24].
· صبر یک وسیلۀ از وسایل کسب حکمت، و صفت بارز و برجستۀ حکما به شمار می‌رود، طوری‌که خداوند متعال در این مورد فرموده است: ﴿وَلَا تَسۡتَوِي ٱلۡحَسَنَةُ وَلَا ٱلسَّيِّئَةُۚ ٱدۡفَعۡ بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ فَإِذَا ٱلَّذِي بَيۡنَكَ وَبَيۡنَهُۥ عَدَٰوَةٞ كَأَنَّهُۥ وَلِيٌّ حَمِيمٞ٣٤ وَمَا يُلَقَّىٰهَآ إِلَّا ٱلَّذِينَ صَبَرُواْ وَمَا يُلَقَّىٰهَآ إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٖ٣٥﴾ [فصلت: 34-35].. «نیکى با بدى یکسان نیست [بدى را] آنچه خود بهتر است دفع کن آنگاه کسىکه میان تو و میان او دشمنى است گویى دوستى یکدل مىگردد، و این [خصلت] را جز کسانى که شکیبا بودهاند نمىیابند و آن را جز صاحب بهرهاى بزرگ نخواهد یافت».
از آیۀ فوق این حقیقت واضح و روشن می‌گردد که انسان زمانیکه راه و روش مشخصی را دنبال کند که در نتیجۀ آن دشمن سرسخت و سوگند خورده‌اش به یک دوست صمیمی و مهربان تبدیل شود، این عین حکمت و تصرف بسیار خوب است. و با توجه به آیۀ فوق انسان این مقام را وقتی میتواند کسب کند که صبر را پیشۀ خود گرداند.
· خداوند به اهل صبر و صابرین پیروزی و نصرت را تضمین نموده، فرموده است: ﴿بَلَىٰٓۚ إِن تَصۡبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَيَأۡتُوكُم مِّن فَوۡرِهِمۡ هَٰذَا يُمۡدِدۡكُمۡ رَبُّكُم بِخَمۡسَةِ ءَالَٰفٖ مِّنَ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ مُسَوِّمِينَ١٢٥﴾ [آل عمران: 125]. «آرى اگر صبر کنید و پرهیزگارى نمایید و با همین جوش [و خروش] بر شما بتازند همانگاه پروردگار‌تان شما را با پنج هزار فرشته نشاندار یارى خواهد کرد».
· اجر و ثواب صبر را بر خلاف سایر طاعات و عبادات بی‌اندازه داده می‌شود چنانچه الله تعالی در این مورد فرموده است: ﴿إِنَّمَا يُوَفَّى ٱلصَّٰبِرُونَ أَجۡرَهُم بِغَيۡرِ حِسَابٖ﴾ [الزمر: 10].. «بىتردید شکیبایان پاداش خود را بىحساب [و] به تمام خواهند یافت».
و بر همین اساس در مورد عمل روزه که یک نوع صبر به شمار می‌رود، خداوند متعال فرموده است:
«الصَّوْمُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ، يَدَعُ شَهْوَتَهُ وَأَكْلَهُ وَشُرْبَهُ مِنْ أَجْلِي...»[1]. «روزه از آن من است، و تنها من پاداشت آن را می‌دهم».
ثواب و پاداش صبر را در قرآن کریم همان طوری‌که بی‌حساب گفته شده است همچنان متنوع و گوناگون نیز قرار داده شده است، چنانچه خداوند در مورد صابرین فرموده است:
﴿أُوْلَٰٓئِكَ عَلَيۡهِمۡ صَلَوَٰتٞ مِّن رَّبِّهِمۡ وَرَحۡمَةٞۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُهۡتَدُونَ١٥٧﴾ [البقرة: 157].
«بر ایشان درود‌ها و رحمتى از پروردگار‌شان [باد] و راهیافتگان [هم] خود ایشانند».
· پیامبر صل الله علیه و آله و سلم صبر را بهترین و وسیع‌ترین خیر معرفی نموده، فرموده است: «…مَا أُعْطِيَ أَحَدٌ عَطَاءً خَيْرًا وَأَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ»[2].
· پیامبر صل الله علیه و آله و سلم صبر را کفاره برای سایر گناهان معرفی نموده فرموده است: «مَا يُصِيبُ الْمُؤْمِنَ مِنْ وَصَبٍ، وَلَا نَصَبٍ، وَلَا سَقَمٍ، وَلَا حَزَنٍ حَتَّى الْهَمِّ يُهَمُّهُ، إِلَّا كُفِّرَ بِهِ مِنْ سَيِّئَاتِهِ»[3].
از لابلای آیات و نصوص وارده پیرامون صبر میتوان برخی فواید و ثمره‌های آن را بطور فشرده ذکر کرد:
1- صبر وسیلۀ خوبی برای حصول هدایت قلبی و آرامش روحی می‌باشد.
2- صبر دلیل کمال ایمان و حسن اسلام صبر‌کننده می‌باشد.
3- صبر یکی از وسائل کسب محبت الهی و دوستی مردم می‌باشد.
4- صبر سبب نایل گردیدن به تمکین در زمین می‌باشد.
5- صبر یکی از اسباب نایل شدن به بهشت و رهایی از دوزخ می‌باشد.
6- سبب حصول معیت و کمک الله تعالی می‌باشد.
7- صبر یکی از علایم خوبی از مظاهر و علایم رجولت و مردانگی به شمار می‌رود.
8- صبر وسیلۀ کسب تحسین و آفرین از طرف پروردگار است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر