(40) تقبیح حرص (محبت مال و مقام)
اسلام با رعایت حد وسط و اعتدال در بین نیاز‌های روحی و خواسته‌های جسمی از سایر ادیان و مکتب‌های فلسفی جهان متمایز بوده، و برتری خود را نشان می‌دهد.
اسلام هیچگاه از پیروان خود نمیخواهد که نفس خود را از نعمت‌های مادی و لذایذ جسمی محروم سازند، بلکه تا زمانیکه استفاده از نعمت‌های مادی از طریق مشروع و در حد اعتدال باشد، هیچ‌گونه مخالفتی با آن ندارد، بلکه قرآن محروم ساختن نفس را از نعمت‌های حلال اعتدا نامیده است: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُحَرِّمُواْ طَيِّبَٰتِ مَآ أَحَلَّ ٱللَّهُ لَكُمۡ وَلَا تَعۡتَدُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُعۡتَدِينَ٨٧﴾ [المائدة: 87]. «اى مؤمنان! چیزهاى پاکیزهاى را که خدا براى [استفاده] شما حلال کرده حرام مشمارید و از حد مگذرید که خدا از حدگذرندگان را دوست نمىدارد».
اسلام با اینکه اعلام می‌دارد که در حد وسط حق جسم و روح رعایت شود، و به جنبۀ مادی و معنوی زندگی هردو توجه گردد، ولی هرگز این دو جنبه را در یک سطح قرار نداده است، بلکه جنبۀ معنوی و توجه به امور آخرت از دیدگاه اسلام اصل و هدف، و جنبۀ مادی و امور دنیاوی مآیۀ امتحان و آزمایش و بهرۀ زود‌گذر و زوال‌پذیر، و وسیله‌ای برای رسیدن به سعادت آخرت معرفی گردیده است، بنابرین نباید دنیا را اساس و هدف قرار داده در امور آخرت غفلت ورزید. الله متعال در این مورد می‌فرماید:
﴿إِنَّمَآ أَمۡوَٰلُكُمۡ وَأَوۡلَٰدُكُمۡ فِتۡنَةٞۚ وَٱللَّهُ عِندَهُۥٓ أَجۡرٌ عَظِيمٞ١٥﴾ [التغابن: 15]. «اموال شما و فرزندان‌تان صرفا «وسیله» آزمایشى [براى شما]یند و خداست که نزد او پاداشى بزرگ است».
امام ترمذی با سند صحیح از کعب بن عیاض روایت کرده که پیامبر اسلام صل الله علیه و آله و سلم فرمود: «إِنَّ لِكُلِّ أُمَّةٍ فِتْنَةً وَفِتْنَةُ أُمَّتِي المَالُ». «برای هر امت فتنه‌ای جهت آزمایش او وجود دارد، و آزمایش امت من در مال است».
حدیث فوق میرساند که مردم به مال و ثروت چنان ارزش قایل خواهند شد که همین مال سبب آزمایش این امت خواهد بود.
مبارزه برای دستیابی به ثروت در عصر حاضر به پیمانه‌ای رسیده است که فزون طلبی و ثروت اندوزی از بزرگ‌ترین فتنه و مشکلات این عصر گشته، و مردم بخاطر رسیدن به مال و ثروت، ایمان، عقیده و تمام ارزش‌های اخلاقی را نادیده می‌گیرند، این همه مصداق واقعی این حدیث است.
امام ترمذی با سند صحیح از طریق کعب بن مالک انصاری از رسول الله صل الله علیه و آله و سلم روایت می‌کند:
«مَا ذِئْبَانِ جَائِعَانِ أُرْسِلَا فِي غَنَمٍ بِأَفْسَدَ لَهَا مِنْ حِرْصِ المَرْءِ عَلَى المَالِ وَالشَّرَفِ لِدِينِهِ». «هرگاه دو گرگ گرسنه که در یک رمۀ گوسفند رها شوند آنقدر فساد نمی‌کنند که حرص شخص بر مال و شرف به دینش ضرر رسانده و فاسدش می‌کند».
منظور اینکه محبت مال و مقام، حرص و تلاش در راه آن چنان به دین انسان و ارتباط وی با پروردگارش مضر تمام می‌شود که ضرر دو گرگ گرسنه که در یک رمۀ گوسفند رها شوند، نسبت به آن کم‌تر است.
پیامبر صل الله علیه و آله و سلم از مال و ثروت نسبت به امت خود نگرانی نموده، و محبت آن را سبب هلاکت امت خود قرار داده فرموده است:
«فَوَاللَّهِ لاَ الفَقْرَ أَخْشَى عَلَيْكُمْ، وَلَكِنْ أَخَشَى عَلَيْكُمْ أَنْ تُبْسَطَ عَلَيْكُمُ الدُّنْيَا كَمَا بُسِطَتْ عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، فَتَنَافَسُوهَا كَمَا تَنَافَسُوهَا وَتُهْلِكَكُمْ كَمَا أَهْلَكَتْهُمْ»[1]. «بخدا سوگند، من از فقر شما نمی‌ترسم، بلکه از آن بیم دارم که دروازه‌های دنیا به روی شما باز شود همانطور که بر پیشینیان باز شد، و شما بر سر متاع دنیا با یکدیگر، رقابت کنید آنگونه که آنها با یکدیگر رقابت کردند، و دنیا شما را هلاک کند همانطور که آنان را هلاک کرد».
حرص و تلاش در راه رسيدن به قدرت از نظر اسلام:
اسلام طلب امارت «منصب» حرص و تلاش در راه آن را به هر عنوانى که باشد، حرام و ممنوع قرار داده است، زیرا بیشتر- بلکه همۀ- کسانیکه خواستار قدرت‌اند، و بخاطر بدست‌آوردن آن تلاش می‌ورزند، افراد جاه‌طلب بوده، و رسیدن به حکومت و منصب را بخاطر استعلا و برترى بالاى دیگران میخواهند که نتیجۀ حتمى بقدرت رسیدن اینگونه اشخاص فساد و انحطاط جامعه مى‌باشد.
پيامبر صل الله علیه و آله و سلم : طلب منصب و مقام، و حرص ورزيدن بر آن را حرام قرار داده، و از گماشتن افرادي‌كه طالب قدرت بودند، ابا ورزيده است:
1- «عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَمُرَةَ، قَالَ: قَالَ لِي النَّبِيُّ صل الله علیه و آله و سلم : «يَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ سَمُرَةَ، لاَ تَسْأَلِ الإِمَارَةَ، فَإِنَّكَ إِنْ أُعْطِيتَهَا عَنْ مَسْأَلَةٍ وُكِلْتَ إِلَيْهَا، وَإِنْ أُعْطِيتَهَا عَنْ غَيْرِ مَسْأَلَةٍ أُعِنْتَ عَلَيْهَا...»[2]. «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم براى عبدالرحمن بن سمره گفت: اى عبدالرحمن بن سمره! امارت و حکومت را درخواست مکن، چون از روى درخواست و علاقمندى به تو داده شود، مسؤولیت انجام آن به عهدۀ تو سپرده می‌شود، و خداوند در این کار با تو کمکى نخواهد کرد، اگر بدون درخواست تو، برایت داده می‌شود، در انجام آن کمک و یاری خداوند با تو مى‌باشد».
2- «عَنْ أَبِي مُوسَى، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى النَّبِيِّ صل الله علیه و آله و سلم أَنَا وَرَجُلَانِ مِنْ بَنِي عَمِّي، فَقَالَ أَحَدُ الرَّجُلَيْنِ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَمِّرْنَا عَلَى بَعْضِ مَا وَلَّاكَ اللهُ عزوجل ، وَقَالَ الْآخَرُ مِثْلَ ذَلِكَ، فَقَالَ: إِنَّا وَاللهِ لَا نُوَلِّي عَلَى هَذَا الْعَمَلِ أَحَدًا سَأَلَهُ، وَلَا أَحَدًا حَرَصَ عَلَيْهِ»[3]. «ابو موسى اشعرى گفت: من با دوتن از پسران کاکایم نزد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم رفتیم، پس یکى از آنها گفت: اى رسول خدا، مرا بر برخى از کارهائی‌که خداوند به تو سپرده است، مقرر کن. و دیگرى نیز مانند وى سخن گفت.
پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: سوگند به خداوند، شخصی‌که خواستار این کار (منصب و مقام) بوده باشد، و یا بر آن حریص باشد نمى‌گمارم».
3- عن أبى هريرة عن النبي صل الله علیه و آله و سلم قال: «إِنَّكُمْ سَتَحْرِصُونَ عَلَى الإِمَارَةِ، وَسَتَكُونُ نَدَامَةً يَوْمَ القِيَامَةِ، فَنِعْمَ المُرْضِعَةُ وَبِئْسَتِ الفَاطِمَةُ»[4]. «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: شما برای بدست آوردن امارت (مقام و منصب) حرص خواهید نمود، در حالی‌که امارت موجب ندامت و پشیمانى در آخرت خواهد بود. پس این مقام و منصب خوب شیر دهنده (در دنیا) وبد جدا کننده از شیر ( در حالت بعد از مرگ) مى‌باشد».
از احادیث فوق مسایل زیر استفاده می‌شود:
الف- این دلایل و امثال آن طلب امارت و خواستار زعامت را با کمال صراحت حرام و تأکید می‌کند.
جملۀ: «لا تسأل الإمارة» در حدیث عبدالرحمن بن سمرة نهى صریح پیامبر صل الله علیه و آله و سلم دلیل بر حرمت قطعى این عمل است بخصوص اینکه: پیامبر صل الله علیه و آله و سلم علت این نهى را عدم موفقیت چنین اشخاص در کار قرار داده فرمود که: توفیق الهى نصیب اشخاص طالب قدرت نبوده، و از یارى و معونت پروردگار محروم می‌گردد.
ب- علاوه بر ارشادات نبوى، عمل مبارک پیامبر صل الله علیه و آله و سلم نیز نشان می‌دهد که طلب قدرت و منصب کار شایسته‌اى در اسلام نیست، و پیامبر صل الله علیه و آله و سلم طالبان قدرت را محروم ساخته فرمود: «إِنَّا وَاللهِ لَا نُوَلِّي عَلَى هَذَا الْعَمَلِ أَحَدًا سَأَلَهُ...».
ج- براى امت اسلامى با تأسى از پیامبر صل الله علیه و آله و سلم لازم است که با افراد قدرت خواه، افرادی که میخواهند با حرص و تلاش به قدرت برسند، هیچ هم‌کارى نکرده، و آنها را از رسیدن بقدرت محروم گردانند: ﴿لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ﴾ [الأحزاب: 21].
د- طبق فرمودۀ پیامبر صل الله علیه و آله و سلم - پیامبری‌که از وحى سخن می‌گوید، نه از هوا و هوس- شخص طالب امارت و زعامت ناموفق و ناکام است، گرچند زمام دار گردد، زیرا یارى و توفیق الهى شامل حال او نمى‌باشد، چون او به اساس طلب، حرص و تلاش خود به این مقام رسیده است، بنابر آن او از کمک غیبى، و مدد الهى محروم می‌باشد.
به اسلام‌گرایانى که میخواهند از طریق انتخابات زعامت و قدرت را بدست بیاورند، گفته می‌شود: اگر هدف شما اسلام، حکومت اسلامى، و اجراى احکام اسلامى است، هیچگاه به این شیوه به هدف نخواهید رسید، زیرا به شهادت پیامبر صل الله علیه و آله و سلم لطف و یارى خداوند با شما نیست، و این شیوۀ رسیدن بقدرت را پیامبر صل الله علیه و آله و سلم شیوۀ غیر مشروع خوانده است: «لا تسأل الإمارة».
هـ- از روایت‌هاى متعددى‌که در این مورد نقل و ثابت‌شده، دانسته می‌شود که علت ممنوع بودن قدرت خواهى تنها ضعف شخصیت شخص قدرت خواه نیست.
در حدیثی از ابن عباس رضی الله عنه نقل است که پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود:
«لَوْ كَانَ لِابْنِ آدَمَ وَادِيَانِ مِنْ مَالٍ لاَبْتَغَى ثَالِثًا، وَلاَ يَمْلَأُ جَوْفَ ابْنِ آدَمَ إِلَّا التُّرَابُ، وَيَتُوبُ اللَّهُ عَلَى مَنْ تَابَ»[5]. «اگر فرزند آدم دو درۀ پر از مال و ثروت داشته باشد، به دنبال سومی خواهد رفت. و فقط خاک است که شکم او را پر می‌کند، و هرکس توبه کند، خداوند توبه‌اش را می‌پذیرد».
از این حدیث استفاده می‌شود که: محبت مال و ثروت برای عموم انسان‌ها امری فطری و طبیعی است، اگر خانه‌های پر از مال و پول داشته باشند، هنوز هم قانع نبوده، و در فکر جمع‌آوری بیشتر می‌باشند، و فقط قبر است که تمام این هوس‌ها را خاتمه می‌دهد، و این حرص با افزایش عمر انسان افزایش می‌یابد: ابوهریره رضی الله عنه از رسول الله صل الله علیه و آله و سلم روایت نموده است که فرمود: «لاَ يَزَالُ قَلْبُ الكَبِيرِ شَابًّا فِي اثْنَتَيْنِ: فِي حُبِّ الدُّنْيَا وَطُولِ الأَمَلِ»[6]. «دل انسان‌های کهنسال در دو چیز، همچنان جوان می‌ماند: دوستی دنیا و آرزوی طولانی».
البته خداوند متعال بندگان خاص خود را مورد عنایت خاص قرار داده، آرامش قلبی و غنای نفس برای‌شان عطا می‌کند که زندگی آنان با کمال سکون و اطمینان سپری می‌گردد:
«عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه و آله و سلم : مَنْ كَانَتِ الآخِرَةُ هَمَّهُ جَعَلَ اللَّهُ غِنَاهُ فِي قَلْبِهِ وَجَمَعَ لَهُ شَمْلَهُ، وَأَتَتْهُ الدُّنْيَا وَهِيَ رَاغِمَةٌ، وَمَنْ كَانَتِ الدُّنْيَا هَمَّهُ جَعَلَ اللَّهُ فَقْرَهُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ، وَفَرَّقَ عَلَيْهِ شَمْلَهُ، وَلَمْ يَأْتِهِ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا مَا قُدِّرَ لَهُ»[7]. «از انس رضی الله عنه روایت است که پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: اگر کسیکه نیت او طلب آخرت باشد، خداوند متعال در قلب او استغنا «سکون و آرامش» قرار می‌دهد، و حال پریشان او را درست می‌کند، و دنیا خود بخود حقیرانه برای او می‌آید. و اگر کسیکه نیت او دنیا باشد، خداوند متعال آثار فقر و پریشانی را بر چهرۀ او نمایان می‌کند، و حالتش را مضطرب می‌گرداند، و از دنیا فقط همان سهمی برای او خواهد رسید که برایش مقدر گشته است. (با فکر و تلاش سهم او افزایش نمی‌یابد».
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر