اولين امری كه بر بندگان واجب است، چيست؟
ü اولین چیزی که شناخت آن بر بندگان واجب است، امریست که خداوند به خاطر آن امر، آن‌ها را آفریده و از آن‌ها پیمان و میثاق[1] گرفته است و پیامبران را همراه آن، برایشان فرستاده و کتاب‌های آسمانی رابا آن، نازل کرده است و به خاطر آن، دنیا و آخرت و بهشت و جهنم خلق شده‌اند و به آن خاطر است که روز قیامت محقق میشود و آن واقعه بزرگ وقوع مییابد[2] و در جهت آن است که ترازو و میزان به کار گماشته میشود و پرونده اعمال منتشر می‌گردد و سعادت و شقاوت در آن است و بر اساس آن انوار الهی تقسیم می‌گردد.
﴿وَمَن لَّمۡ يَجۡعَلِ ٱللَّهُ لَهُۥ نُورٗا فَمَا لَهُۥ مِن نُّورٍ ٤٠﴾ [النور: 40].
«وکسی که خدا نوری بهرهی او نکرده باشد، او نوری ندارد (تا وی را به راست رهنمود کند و بر راستای راه بدارد)».
آن امری كه مخلوقات به خاطر آن خلق شده‌اند، چيست؟
خداوند میفرماید:
﴿وَمَا خَلَقۡنَا ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَيۡنَهُمَا لَٰعِبِينَ ٣٨ مَا خَلَقۡنَٰهُمَآ إِلَّا بِٱلۡحَقِّ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ ٣٩﴾ [الدخان: 38-39].
«ما آسمان‌ها و زمین و آنچه در میان آن دو است، بیهوده و بیهدف نیافریدهایم. ما آن دو را جز به حق نیافریدهایم ولیکن بیشتر ایشان نمیفهمند».
و میفرماید:
﴿وَمَا خَلَقۡنَا ٱلسَّمَآءَ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَيۡنَهُمَا بَٰطِلٗاۚ ذَٰلِكَ ظَنُّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْۚ﴾ [ص: 27].
«ما آسمان‌ها و زمین و چیزهایی را که در بین آن دو است بیهوده نیافریدهایم. این گمان کافران است».
و نیز میفرماید:
﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ ٥٦﴾ [الذاريات: 56].
«من جنیان و انسان‌ها را جز برای پرستش خود نیافریدهام».
و...[3]
%%%%%
عبد به چه معناست و بر چه كسی اطلاق میشود؟
از «عبد» اگر معنی عبادت‌کننده -یعنی بنده‌ی تحت امرِ مسخَّر- گرفته شود، شامل همه‌ی مخلوقات چه در عالَم بالا و چه در عالَم دنیا میشود. عاقل و غیرعاقل، تر و خشک، متحرک و ساکن و ظاهر و پوشیده، مؤمن و کافر، خوب و بد و... همه‌ی آفریدگان خداوند و تحت پرورش او و مسخر امرش و تحت تدبیر اویند و برای هر کدام از آن‌ها صورتیست که بر آن صورت شکل می‌یابند و محدود به حدی هستند که او تعیین کرده است و همه‌ی آن‌ها به سمت اجل خود در حرکتند و از آن مثقال ذره‌ای تجاوز نمی‌کنند ﴿ذَٰلِكَ تَقۡدِيرُ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡعَلِيمِ ٣٨﴾ [یس: 38] «این محاسبه و اندازهگیری و تعیین خدای بس چیره و توانا و آگاه و دانا است». تقدیر عزیز علیم و تدبیر عادل حکیم اینگونه است.
و اگر مراد از آن، بنده عبادت‌گزار و دوستدار و متواضع درگاه الهی گرفته شود، این مفهوم ویژه مؤمنانی است که بندگان گرامی و اولیاء متقی خداوند هستند که هیچ ترسی بر آنان نیست و غم و اندوهی بدیشان دست نخواهد داد[4].
"عبادت اسمی است در برگیرنده‌ی هر آنچه از اقوال و اعمال ظاهری و باطنی که خداوند آن را دوست دارد و بدان راضی است و بیزاری از آنچه ضد آن است و با آن منافات دارد[5].
%%%%%
چه وقت عملی عبادت محسوب می‌گردد؟
"هرگاه دو امر درعملی به مرحله کمال برسند، آن عمل عبادت است.آن دو امر عبارتند از: نهایت حب و دوست داشتن بهمراه کمال و فروتنی و خوف.
خداوند می‌فرمایند:
﴿وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَشَدُّ حُبّٗا لِّلَّهِۗ﴾ [البقرة: 165].
«و کسانی که ایمان آوردهاند خدا را سخت دوست دارند (و بالاتر از هر چیز بدو محبتمیورزند)».
و میفرماید:
﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ هُم مِّنۡ خَشۡيَةِ رَبِّهِم مُّشۡفِقُونَ ٥٧﴾ [المؤمنون: 57].
«(مؤمنان یعنی)کسانی‌اند که از خوف خدا در هراس هستند».
و خداوند آن دو امر را در کلام خود، با هم یکجا نیز آورده است:
﴿كَانُواْ يُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِ وَيَدۡعُونَنَا رَغَبٗا وَرَهَبٗاۖ وَكَانُواْ لَنَا خَٰشِعِينَ ٩٠﴾ [الأنبياء: 90].
«آنان در انجام کارهای نیک بر یکدیگر سرعت میگرفتند، و میان خوف و رجا ، ما را به فریاد میخواندند و همواره خاشع و خاضع ما بودند».
%%%%%
علامت محبت بنده نسبت به پروردگارش چيست؟
"علامت محبت بنده آن است که آنچه را که خداوند، دوست می‌دارد، او هم آن را دوست بدارد و نسبت بدانچه پروردگارش را غضبناک و خشمگین می‌کند، بغض و نفرت داشته باشد. پس اوامر او را بجای آورد و از آنچه از آن نهی کرده است، دوری گزیند و با دوستان او دوستی گزیند و با دشمنانت او دشمنی ورزد. لذا از این رو بهترین و مطمئن‌ترین بهره و دستگیرهی ایمان همان دوست داشتن برای الله ودشمنی به خاطر او بوده است[6].
%%%%%
بندگان چگونه آنچه را خداوند می‌پسندد و به آن رضايت می‌دهد، بشناسند؟
"از روی پیام پیامبرانش آن را بشناسند، چون که خداوند پیامبرانش را فرستاد و کتاب‌های آسمانی نازل کردهو آنچه را دوست داشته در آن امر نموده و از آنچه را نمی‌پسندیده را نیز در آن‌ها بیان داشته و بوسیلهی آن حجت انکارناپذیرش برای همه بیان داشته و حکمت بالغه‌اش را ظهور رسانیده. خداوند می‌فرمايد:
﴿رُّسُلٗا مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى ٱللَّهِ حُجَّةُۢ بَعۡدَ ٱلرُّسُلِۚ﴾ [النساء: 165].
«پیامبرانى که بشارتگر و هشداردهنده بودند، تا براى مردم، پس از [فرستادن] پیامبران، در مقابل خدا [بهانه و] حجّتى نباشد»،
﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ ٣١﴾ [آل عمران: 31].
«بگو: اگر خدا را دوست میدارید از من پیروی کنید تا خدا شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشاید و خداوند آمرزنده مهربان است».
%%%%%
"شروط عبادت سه دسته‌اند:
اول: داشتن تصمیم و عزم صادقانه. این شرط، بوجود آورنده‌ی عبادت است.
دوم: اخلاص در نیت.
سوم: موافقت عمل با شریعتی که خداوند امر کرده است که به غیر آن دینداری انجام نگیرد.
این دو، شروطی در جهت مورد قبول واقع شدن عمل هستند.
%%%%%
راستی در اراده (عزم صادقانه) چيست؟
"عبارت از ترک تنبلی و دوری از سستی و بذل سعی و کوشش در جهت تصدیق کردار و عمل شخص با سخن و ادعا است.
خداوند میفرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٢ كَبُرَ مَقۡتًا عِندَ ٱللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٣﴾ [الصف: 2-3].
«ای مؤمنان چرا سخنی میگوئید که خودتان برابر آن عمل نمیکنید. نزد خدا سخت ناپسند است که چیزى را بگویید و انجام ندهید».
J اخلاص نيت به چه معناست؟
"یعنی اینکه منظور و مراد بنده از تمام اقوال و افعالش چه ظاهری و چه باطنی فقط برای الله و جلب رضایت پروردگار باشد.
خداوند میفرماید:
﴿وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ حُنَفَآءَ﴾ [البينة: 5].
«جز این بدیشان دستور داده نشده است که مخلصانه و حقگرایانه خدای را بپرستند».
﴿وَمَا لِأَحَدٍ عِندَهُۥ مِن نِّعۡمَةٖ تُجۡزَىٰٓ ١٩ إِلَّا ٱبۡتِغَآءَ وَجۡهِ رَبِّهِ ٱلۡأَعۡلَىٰ ٢٠﴾ [اليل: 19-20].
«همان کسی که مالش را (در راه الله) می‌دهد تا پاک شود. و هیچ‌کس نزد او نعمتی ندارد که (به پاس این حق) به وی پاداش دهد».
﴿إِنَّمَا نُطۡعِمُكُمۡ لِوَجۡهِ ٱللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمۡ جَزَآءٗ وَلَا شُكُورًا ٩﴾ [الإنسان: 9].
(و می‌گویند:) تنها برای کسب خشنودی الله به شما غذا میدهیم واز شما انتظار هیچ پاداش و سپاسی نداریم.
﴿مَن كَانَ يُرِيدُ حَرۡثَ ٱلۡأٓخِرَةِ نَزِدۡ لَهُۥ فِي حَرۡثِهِۦۖ وَمَن كَانَ يُرِيدُ حَرۡثَ ٱلدُّنۡيَا نُؤۡتِهِۦ مِنۡهَا وَمَا لَهُۥ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ ٢٠﴾ [الشوری: 20].
«هرکس که کشت آخرت را بخواهد به کشت او فزونی و برکت میدهیم و هرکس که کشت دنیا را بخواهد مقداری از دنیا بدو میدهیم و دیگر در آخرت کمترین بهرهای ندارد».
%%%%%
J كدامين شريعت است كه خداوند امر فرموده است كه جز به آن دينداری صورت نگيرد؟
"آن شرع، حنیفیت[7] (عقیده صحیح و آیین پاک) ابراهیمی است.
خداوند میفرماید: ﴿إِنَّ ٱلدِّينَ عِندَ ٱللَّهِ ٱلۡإِسۡلَٰمُۗ﴾ [آل عمران: 19].
«در حقیقت دین نزد خدا همان اسلام است».
﴿أَفَغَيۡرَ دِينِ ٱللَّهِ يَبۡغُونَ وَلَهُۥٓ أَسۡلَمَ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ طَوۡعٗا وَكَرۡهٗا﴾ [آل‌عمران:83].
«آیا جز دین خدا را میجویند (که اسلام است)؟ ولی آن‌ها که در آسمان‌ها و زمین‌اند از روی اختیار یا از روی اجبار در برابر او تسلیم‌اند».
﴿وَمَن يَرۡغَبُ عَن مِّلَّةِ إِبۡرَٰهِۧمَ إِلَّا مَن سَفِهَ نَفۡسَهُۥ﴾ [البقرة: 130].
«چه کسی از آئین ابراهیم رویگردان خواهد شد مگر آن (نادانی) که خود را خوار و کوچک داشته و (انسانیت و عقل خویش را به بازیچه گیرد و ناچیز انگارد؟)».
﴿وَمَن يَبۡتَغِ غَيۡرَ ٱلۡإِسۡلَٰمِ دِينٗا فَلَن يُقۡبَلَ مِنۡهُ وَهُوَ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِينَ ٨٥﴾
[آل عمران: 85].
«و کسی که غیر از (آیین و شریعت) اسلام، آئینی برگزیند، از او پذیرفته نمیشود، و او در آخرت از زمرهی زیانکاران خواهد بود».
﴿أَمۡ لَهُمۡ شُرَكَٰٓؤُاْ شَرَعُواْ لَهُم مِّنَ ٱلدِّينِ مَا لَمۡ يَأۡذَنۢ بِهِ ٱللَّهُۚ﴾ [الشوری: 21].
«آیا آن‌ها انبازها و معبودهایی دارند که برای ایشان دینی را پدید آوردهاند که خدا بدان اجازه نداده است(و از آن بیخبر است؟)».
و آیاتی دیگر.
[1]- میثاق عهدیست كه خداوند آن هنگام كه هنوز بنی‌آدم در اصلاب پدرشان بودند، از آنان گرفته است. همانگونه كه میفرماید: ﴿وَإِذۡ أَخَذَ رَبُّكَ مِنۢ بَنِيٓ ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمۡ ذُرِّيَّتَهُمۡ وَأَشۡهَدَهُمۡ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ أَلَسۡتُ بِرَبِّكُمۡۖ قَالُواْ بَلَىٰ شَهِدۡنَآۚ أَن تَقُولُواْ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ إِنَّا كُنَّا عَنۡ هَٰذَا غَٰفِلِينَ ١٧٢﴾ [الأعراف: 172] «و هنگامى را كه پروردگارت از پشت فرزندان آدم ذریه آنان را برگرفت و ایشان را بر خودشان گواه ساخت كه آیا پروردگار شما نیستم گفتند چرا گواهى دادیم تا مبادا روز قیامت بگویید ما از این [امر] غافل بودیم». در این زمینه می‌توان به تفسیر ابن كثیر 2/261-264 و صحیح بخاری رقم 3334 و مسلم 2805 مراجعه نمود.
[2]- الحاقة و الواقعة از اسامی قیامت هستند. خداوند میفرماید: ﴿ٱلۡحَآقَّةُ ١ مَا ٱلۡحَآقَّةُ ٢﴾ «هنگامی که واقعه(ی عظیم قیامت) برپا شود» و همچنین میفرماید: «رخداد راستین! رخداد راستین چگونه رخدادی است؟!»
[3]- مؤلف از این آیات استدلال نموده است كه خداوند مخلوقات را بیهوده نیافریده بلكه آن‌ها را برای یكتاپرستی خلق نموده است.
[4]- به مفهوم آیهی 62-63 سوره یونس اشاره دارد.
[5]- این تعریف را شیخ‌الاسلام ابن تیمیه رحمه الله ارائه نموده است. العبودیة ص4.
[6]- اشاره به حدیثی دارد كه امام احمد از براءبن عازب رضی الله عنه روایت نموده است كه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: همانا محکمترین ستون و دستگیرهی ایمان این است كه چیزی یا كسی را در راه خدا دوست داشته باشی یا بخاطر او بغض بورزی. مسند 4/286 - طبرانی و بغوی نیز با الفاظ نزدیكی این را روایت كرده‌اند و البانی این حدیث را آورده است 2/998.
[7]- حنیفیت یعنی مسلمان و گفته شده: حنیف یعنی ترك پرستش بتها و گفته شده: پیرو راه راست، و گفته شده: کسی که به تمامی پیامبران ایمان آورد، و گفته شده: حنفیت یعنی گواهی «لا اله الا الله»، و در لسان آمده است که حنیف یعنی کسی که از سایر ادیان دوری گزیند و بسوی دین حق روی آورد. نگا: لسان العرب9/57، مختار الصحاح ص 159، و ابن‌كثیر 1/ 186-187.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر