الف- مسعود سعد سلمان (438- 440- 515)

 

الف- مسعود سعد سلمان (438- 440- 515)

مسعود سعد سلمان شاعر قصیده سرای بلند آوازه نیمه دوم قرن پنجم و اوائل قرن ششم هجری است که قصائد «حبسیات» او به علت احساس‎ها و عواطف زیاد و کششهای روحی و روانی منبعث از تحمّل زجر و فشار در زندانهای مخوف سه قلعه دهک، سور و نای از جاذبه‎های مخصوصی برخوردارند، خلفای راشدین را پیشتازان عدالت و سنگر سازان میدانهای معرفت می‎داند:

1- ستایش (منصور بن سعید) به صدق ابوبکر و علم علی

در مدح (منصور بن سعید) چهره ممدوح را این چنین می‌آراید:

بزرگا سزد گر کنی افتخار ترا صدق بوبکر و علم علی تویی در تن سرفرازان روان		که بی شک جهان را تویی مُفتخَر ترا فضل عثمان و عدل عمر تویی در سر کامکاری بَصَر[1]

(قصائد/201)

2- ستایش (امیر محمود غزنوی) به شجاعت علی و سیره عمر

در ستایش «امیر محمود غزنوی» که به سلطان غازی مشهور بود شجاعت او را به علی، و سیره و روش او را به عمر تشبیه می‌کند و الحق در بیان سخن و بکار گیری مفاهیم و معانی چیره دست و استاد است:

مطلع قصیده:

هوای دوست مرا در جهان سمر دارد            بتا نگارا برهجر دستیار مباش                    امیر غازی محمود سیف دولت کو                  خجسته دولت اورا یکی درخت شناس		به هر دیار ز من قصّه دگر دارد از آنکه هجر سر شور و رای شر دارد شجاعت علی و سیرت عمر دارد که عدل، شاخ و هنر، برگ وجود، بردارد

قصيده: (88)

در مدح «علاء الدولة سلطان مسعود» مسعود را تمثیلی گویای خردی از قدرت حیدر و عدل عُمَر می‎داند:

مسعود خسروی که سعادت به پیش او       هر گه که قصد عزم کند راهبر شود

شاهی که گر بیان دهد اخلاق او خرد         فهرست بأس حیدر و عدل عمر شود

قصيده: (126)

مسعود که سالها، تازیانۀ بی عدالتی و حبس و نفی بلد را آزموده است به آزادگان و انسان دوستان مهر می‌ورزد و آزاد شدن خود را از زندان، تازه شدن «عدل عمر» به حساب می‎آورد:

بریده نیست امید خلاصی و راحت من      در این زمانه که تازه شده‎ست عدل عُمَر

قصيده: (158)

3- شعر زیبای حکیم سنائی و قرآن گزیده عثمان

در قصیدۀ با شکوه و زیبایی به روانی آب زلال و به درخشندگی مروارید صدف که در ستایش حکیم «سنائی غزنوی» سروده است شعر زیبا و بلیغ او را در خط السیر راهنمایی و ارشاد، چون قرآن (نُبی) گزیده عثمان می‎داند:

آنچه در طبع خلق، طبع تو کرد و آنچه در راه گوش شعر تو راند چون بدید این رهی[2] که گفتۀ تو کرد شعر جمیل تو جمله		در چمن ابرهای نیسان کرد در صدف قطره‎های باران کرد کافران را همی مسلمان کرد چون نُبی[3] را گزیده عثمان کرد

(قصيده: 732)

4- صولت ممدوح، حیدری و خنجرش ذوالفقار است

در قصیدۀ دل انگیزی صولت ممدوح را حیدری و شیوۀ شکافتن خنجرش را عادت و رسم ذوالفقار می‌شمارد:

ای بزرگی که باغ را دی را        شاخ بأس[4] تو فتح بار آوَرد

تیغ تیز تو در مصاف عدو        شرک را تا به حشر کار آورد

حیدری صولتی و خنجرتو       عادت و رسم ذوالفقار آورد

(قصيده: 589)

در ادبیات فارسی هرجا اسمی از رستم است، رخش تداعی می‎شود و هرجا نام علی است، ذوالفقار به یاد می‎آید و بالعکس! در قصیده‎ای در مدح سلطان مسعود در بیتی، صنعت مراعات نظیر[5] زیبا به کار برده شده است:

ای رستم نبرد بران سوی رزم رخش        وی حیدر زمانه بر آهنج[6]ذوالفقار

باز گوید:

تو حیدری نبردی و در صف کارزار               اندر کف تو خنجر تو ذوالفقار باد

(قصيده: 87)

5- علی قهرمان فتح، خیبر گیر و علمدار نصرت

علی قهرمان فتح خیبر و علمدار نصرت وپیروزی است، مسعود سعد در ابیات زیادی ممدوح خود را به فاتح خیبر تشبیه می‎کند.

دست او تیغی کشید اندر مصاف بر کشید او تیغ تیز دین فزای		کان به خیبر قبضۀ حیدر کشید از برای دین پیغمبر کشید

(قصيده: 115)

در قصیده‎ای در مدح «بهرام شاه» این چنین ممدوحش را می‎ستاید:

شاه را مانست روز رزم تفّ نبرد          اندر آن ساعت که حیدر قلعه خیبر گرفت

---

[1] - دیوان مسعود سعد سلمان به کوشش رشید یاسمی (201) اشاره به شماره صفحه است.

[2] - بنده و غلام.

[3] - قرآن.

[4] - قدرت.

[5] - به کار بردن کلماتی که با هم ارتباط  دارند صنعت مراعات نظیر گویند مانند رستم، رزم، رخش، حیدر و ذوالفقار.

[6] - آهنگ.