هـ: شیخ شهاب الدین ابوحفص عُمَر سهروردی (539-632)
شیخ شهابالدین سهروردی عارف مشهور قرن ششم و اوائل قرن هفتم هجری به روایت سُبُکی در «طبقات الشافعیة» به پانزده واسطه و به نوشتۀ ابن خلکان در «وَفیاتُ الأعیان» به چهارده واسطه به خلیفۀ اول (ابوبکر صدّیق رضی الله عنه ) می‌رسد. در فقه و حدیث از محضر عمویش شیخ ضیاء الدین ابوالنجیب سهروردی و ابوالقاسم بن فضلان و ابوالمظفر جلالالدین هبةالله شبلی و عدهای دیگر از فقهاء و محدّثان نیمه دوم قرن ششم هجری استفاده کرده و در تصوف از محضر عمویش شیخ ابوالنجیب و شیخ عبدالقادر گیلانی و شیخ ابوالسعود و شیخ ابومحمد عبدالله بصری تلمّذ[1] و استفاده نموده است.
اثر مشهور شیخ سهرورد «عوارف المعارف» از آثار درخشان عرفان و تصوف اسلامی است که به زبان عربی نوشته شده و اسماعیل بن عبدالمؤمن ابی منصورماشاد عبدالسّلام کاموی داشته، در سال 665 به فارسی برگردانده است اکنون از نوشتههای این کتاب[2] به چند مورد که در بارۀ خلفای راشدین آمده است اشاره میکنیم:
ابوهریره حدیثی را از رسول گرامی صل الله علیه و آله و سلم روایت می‌کند که سرمشقی برای تمام صلحا و کسانی است که اهل روزه هستند و خود را از اسارت غذاهای لذیذ و افراط و تفریط آزاد می‌کنند.
«رسولالله صل الله علیه و آله و سلم در سفری بود، طعامی نزدیک وی آوردند، ابوبکر و عُمَر رضی الله عنهما را گفت بیائید بخورید. ایشان گفتند: ما بروزهایم[3]. گفت: بخورید که چون بروزه باشید ضعیف شوید، و از خدمت کردن باز مانید و محتاج آن شوید که کسی خدمت شما کند»[4].
2- مسؤلیت انسان در برابر اعمال و رفتارش
انسان در برابر اعمال و رفتار و گفتارش مسؤول است و مسلمان نباید به شیوهای عمل کند که دیگران را وادار به غیبت نماید و صفت زشت تهمت و بدگمانی را در خود و دیگری تقویت کند. «و منقول است از امیرالمؤمنین عُمَر رضی الله عنه که گفت: هرکس که خود را در مقام تهمت باز دارد، اگر خلق، گمان بد در حق او جایز دارند، باید که ملامت ایشان نکند که زمام این ملامت، به کف او بوده است، اگر خود را در آن مقام باز ننمودی، هیچکس سنگ ملامت بر سوی وجود او نزدی، پس فرمود که: هرکس که از مناهی شرع احتراز نکند و اوقات نمازهای پنجگانه ضایع کند، و محرّمات شرع، مباح دارد، ما او را رد کنیم، و اگر دعوی کند که: مرا اندرونی به سامان است و سر و کاری و روز بازاری دارم با حضرت عزّت، آن دعوی بروی تاوان بُوَد، و ما او را قبول نکنیم»[5].
آنچه از سخنان عُمَر فاروق فهمیده می‌شود این است که، عبادت آدمی تنها یک جهت دارد، و آن، جهت خدایی است و اگر مسیر پرستش عوض گردد، هواجس و آرزوهای نفسانی در دفاع از شخصیّت خودِ شخص و ارزشهای بادکنکی پذیرش جامعه سر در می‌آورند و آدمی را از درون به بند می‌کشند. مولانای بلخ در دفتر اول مثنوی می‌گوید:
|
هرکه
داد او حسن خود را مزاد[6] |
|
صد قضای بد سوی او رو نهاد |
|
|
||
|
|
||
|
|
اگر انسان ارزشها و خوبیها و زیبائیهایش را در معرض نمایش دیگران قرار دهد، در دام کینۀ دشمن و محبت دوست گرفتار می‌شود و نغمههای وسوسه انگیز تعریف دوستان و آوای حسادت و حقد دشمنان او را از حرکت بسوی معبود باز می‌دارند، باید به خداوند پناه برد تا زنجیرهای بندگی غیر خدا بریده شود و آدمی از درون آزاد گردد.
3- عثمان و تفسیر آیهای از قرآن
«و در خبر آمده است که امیرالمؤمنین عثمان رضی الله عنه از تفسیر آیۀ ﴿لَّهُۥ مَقَالِیدُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۗ﴾[الزمر: ۶۳] [۴۵۶]. [7]. از رسولالله صل الله علیه و آله و سلم پرسید: وی گفت: سؤالی عظیم کردهای غیر تو از من سؤال نکرده، بدانکه کلید آسمانها و زمینها این تسبیح است. «لا إلهَ إلاّ اللهُ واللهُ أکبَرُ سُبحانَ اللهِ والحَمدُلِلهِ وَلا حَولَ ولا قُوّةَ إِلاَّ باللهِ (عَزَّ وَجَلَّ)، اِستَغفِرو اللهَ الأوّلَ الآخِرَ الظاهِرَ الباطِنَ لهُ المُلکُ ولَهُ الحَمدُ بِیَدِهِ الخَیرُ وَهُوَ علی کُلَّ شَیءٍ قدیرٌ»[8].
4- زدودن ننگ تکدّی گری از جامعه اسلامی
جامعۀ اسلامی باید از ننگ تکدّی و گدائی پاک شود و فقیر، زندگی بهتر داشته باشد: «روزگار امیرالمؤمنین عُمَر رضی الله عنه سائلی سؤال می‌کرد، و حاضران او را چیزی نمی‌دادند، ایشان را گفت: چرا به این سائل باز نمیدادید؟، گفتند: وی را طعام دادیم، زیادت میخواهد. عمر رضی الله عنه نظر کرد. در زیر بغل سایل توبرهای آویخته بود پر از نان، او را گفت: تو نه سایلی که تو بازرگانی، پس آن توبره از وی بستد و پیش شتر بریخت و او را چند درّه[9] بزد»[10].
فقیر ضمن اینکه لازم است کوشش کند که خود را از دام تنگدستی رهاند باید اهل صبر باشد و از فقر شکایت نکند، البته وظیفه ثروتمندان و حکومتها نیز در امحای فقر بسیار سنگین است، «امام المتقین و سیّد اولیاء علی مرتضی –کَرَّمَ اللهُ وَجهَهُ – گفته است که: فقر یا سبب مثوبت و سعادت، یا سبب عقوبت و شقاوت است. نشان آنکه واسطه نیل نجات و اعلای درجات باشد آنست که: فقیر به حیلت و زینت اخلاق حمیده مُتَحَلّی باشد. و در طاعات باری سبحانه و تعالی مسارعت نماید و از فقر شکایت نکند. بلکه در کل احوال شاکر حضرت عزّت باشد»[11].
6- ثروت همفکر در پیشبرد برنامه الهی
ثروتمند همفکر در پیشبرد برنامۀ الهی از بخشش مال خود کوتاهی نمی‌کند، ابوبکر رضی الله عنه با بهای گزافی بلال حبشی را میخرد و آزاد مینماید و در راه اسلام از بذل مال و ایثار جان دریغ ندارد.
«رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم گفت: هیچکس را از آن منّت نیست بر من که ابوبکر بن ابی قحافه رضی الله عنه . و در روایتی دیگر گفت: از هیچ مال چندان نفع به من نرسید که از مال ابوبکر رضی الله عنه »[12].
7- ساده زیستن عمر و علی رضی الله عنهما
صحابۀ کرام کوشش میکردند که از حدّاقلّ امکانات رفاهی و ضروریّات زندگی بهرهمند شوند و از هر نوع افراط و تفریط دوری گزینند.
«آوردهاند که امیرالمؤمنین علی رضی الله عنه جامهای به سه درم بخرید و آستین آن دراز بود، پارهای از وی ببرید. و امیرالمؤمنین عُمَر رضی الله عنه گفت: اگر میخواهی که صاحب و رفیق رسول صل الله علیه و آله و سلم باشی، جامه را رُقعه کن[13] و نعلین[14] کهنه را اصلاح کن و در پای می‌کن، و اومید را کوتاه کن و سیر مخور»[15].
امیرمؤمنان و مقدّم محقّقان مرتضی علی –کَرَّمَ اللهُ وَجهَهُ – گفته است: «قناعت شمشیری است که هرگز کند نشود»[16].
قناعت، آدمی را از نیاز و اتّکا به دیگران باز می‌دارد و بسوی خودکفائی و استقلال شخصیّت، راهنمایی می‌کند.
9- اندیشیدن مؤمن به خداوند در نماز
باید در نماز به خداوند اندیشید، و این اندیشه همراه با افعال و اقوالی است که ارتباط مخلوق را با خالق برقرار مینماید، تسامح در نحوۀ تمرکز فکر و گسستن بندهای عبودیت خداوند، انحراف از دستور الهی است.
«و حرکت و ارتعاش در نماز روا نیست که اُمّ رومان مادر عایشه رضی الله عنها می‌گوید که: در حضور ابوبکر رضی الله عنه نماز میکردم و میجنبیدم، بانکی به هیبت بر من زد و گفت: از تمامی نماز، سکون اطراف است، و نماز گزاردن، ادای عبودیّت و صحّت بندگی ظاهر کردن است»[17].
10- مؤمن به رضایت الهی فکر می‌کند
مؤمن در هرکاری به رضایت الهی فکر می‌کند، نماز و روزهای که آدمی را به این تفکّر وادار ننماید حرکتی در خلاف مسیر توحید است. و دوستیها و دشمنیها هم بازتابی از میل‌ها و هواجس نفسانی خواهند بود.
«عُمَر خطّاب رضی الله عنه گفت: اگر کسی نماز بسیار کند و روزۀ بسیار بدارد. و چون با قومی دوستی کند که نه از بهر رضای حق تعالی باشد او را هیچ منفعت نباشد از آن کثرت نماز و روزه»[18].
11- سفارش پیامبر صل الله علیه و آله و سلم به علی در باره نمک خوردن
پیامبر صل الله علیه و آله و سلم به علی می‌فرماید که: پیش از غذا خوردن و پس از آن اندکی نمک بخورد. اهمیت این دستور، امروزه بر کسی پوشیده نیست.
«رسول صل الله علیه و آله و سلم به علی رضی الله عنه گفت که: ای علی! چون طعام خواهی خورد، مبدأ به نمک کن، و چون خوردن به آخر رسد، ختم به نمک کن که نمک شفای دردهاست و هفتاد درد و علّت از اندرون زایل کند»[19].
12- انسان وارع از شبهه دوری می‌کند
انسان وارع[20] از شبهه دوری می‌کند و عبادتش یقینی است نه ظنّی.
«رسول صل الله علیه و آله و سلم گفته است: اساس دین بر وَرَع است»[21].
و عُمَر خطّاب رضی الله عنه گفت: صاحب وَرَع آن باشد که خود را حقیر نکند نزد اهل دنیا. یعنی از ایشان سؤال نکند»[22].
13- زمامدار مسلمان باید از انتقاد دیگران نهراسد
زمامدار مسلمان باید از انتقاد دیگران نهراسد و به پندها و نصایح و نظرات مردم توجّه کند.
عُمَر از گروهی از صحابه پرسید: «اگر من در بعضی امور رخصتی[23] جایز دارم و طریق عزایم[24] نسپرم شما با من چگونه باشید؟ قوم جمله خاموش بودند. و در جواب عُمَر رضی الله عنه هیچ سخن نگفتند. سه نوبت این سخن مکرّر کرد. در آن میان پسر سعد رضی الله عنه حاضر بود گفت: «قَوَّمناکَ تقویمَ القَدح». ای عُمَر، اگر از جادۀ شرع و احکام عزائم میلی کنی در امور شریعت و انحرافی نمایی، ترا چنان با طریقۀ واضح و راه صواب آیم که تیری که کژ شده باشد، و اندازندگان صائب، به وفور قوّت و شمول مکنت آنرا راست کنند. عُمَر رضی الله عنه این سخن از وی بپسندید و تحسین کرد»[25].
[1] - شاگردی.(ب)
[2] - عوارف المعارف – تألیف شیخ شهاب الدین سهروردی – ترجمه ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی (قرن هفتم)- به اهتمام قاسم انصاری – شرکت انتشارات علمی و فرهنگی -1364.
[3] - روزه مستحب و سنت بوده است.
[4] - منبع مذکور/39.
[5] - منبع مذکور/31-32.
[6] - هر کس زیبائیش را در معرض نمایش و افزون طلبی قرار دهد صدها قضای بد به او روی می آورد.
[7] - کلید های آسمانها و زمین نزد اوست.
[8] - منبع مذکور-163. هیچ خدایی جز الله نیست و خداوند بزرگتر است پاکی و ستایش از آنِ خداست و هیچ نیرویی جزء نیروی خداوند متقدر وشکوهمند نیست از خداوند که اول و آخر و ظاهر و باطن است آمرزش بخواهید ملک هستی و حمد مال اوست و نیکی در دست اوست و او بر هر چیزی توانا است.
[9] - تازیانه.
[10] - منبع مذکور/84.
[11] - منبع مذکور/84.
[12] - منبع مذکور/119.
[13] - پینه کن.
[14] - کفش ها.
[15] - منبع مذکور/145.
[16] - منبع مذکور /117. (شرح ابن ابی الحدید ج 4/ ص 531).
[17] - منبع مذکور/130.
[18] - منبع مذکور/169.
[19] - منبع مذکور/ 143، اشاره به «یا علیٌّ ابدَأ طعامَک بالملح» تُحَفُ العقول. ص 17.
[20] - پرهیزگار. (ب)
[21] - ترجمه حدیث: «ملاکُ دینِکُمُ الوَرَعُ» ترک الإطناب شماره 488.
[22] - عوارف المعارف -184.
[23] - تغییر حکم شرعی از سخت به آسان با بقای حکم اصلی را رخصت گویند مانند خوردن گوشت مردار برای شخص
مضطّر و گرسنه.
[24] - تغییر حکم شرعی از سهولت و آسانی به صعوبت و سختی عزیمت گویند، مانند شکار حیوانات در حج که با آنکه حکم اصلی آن إباحت است حرام می باشد.
[25] - منبع مذکور/ 53-54.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر