ب: حمدالله مستوفی (متوفی 750 هـ ق)
حمدالله مستوفی قزوینی، یکی از مورّخان و جغرافی دانان مشهور ایران در قرن هشتم هجری است که دارای آثار گرانبهایی است به نامهای: تاریخ گزیده – ظَفَرنامه- نُزهةُ القلوب.
اکنون در باغ نُزهة القلوب به گشت و گذار میپردازیم:
مستوفی در تعریفی که از شهر مدینه منوّره می‌کند به نثر ساده و روشنی چنین مینگارد: «روضۀ شریفه که خوابگاه مصطفی صل الله علیه و آله و سلم است در آن شهر است در خانۀ عایشه رضی الله عنها همانجا که وفاتش رسید و اکنون آن مقام داخل مسجد است و در جانب یسار قبله که کنج ما بین مشرق و شمالی بود و قبله مدینه کنج مابین مشرق و جنوب است، امیرالمؤمنین ابوبکر صدّیق و عُمَر فاروق (رضعهما)[1] هم در آنجا مدفونند و بوقت آنکه رسول صل الله علیه و آله و سلم مدینه هجرت فرمود آن موضع زمین ساده بود رسول صل الله علیه و آله و سلم آنرا بخرید و مسجد و خانه ساخت بخشت خام و چوب نخل و عُمَر (رضع) بر آن زیادتی نمود و عثمان عفّان (رضع) بر آن افزونی بسیار کرد و دیوارش بسنگ منقّش بر آورد و سقف از چوب ساج ساخت»[2].
در متن مذکور به چند نکته مهم اشاره شده است:
الف– قبر ابوبکر و عُمَر در جوار رسول اکرم است.
ب- پیامبر صل الله علیه و آله و سلم اراضی مسجد و خانه خود را خریده است و سپس خانه و مسجد ساخت.
ج- عُمَر نیز به گسترش مسجد افزود و بیشتر به آن توجّه نمود.
د- عثمان دیوارش را با سنگ منقّش برآورد و با چوب ساج آن را مسقّف کرد.
2- عمر بیت المقدس را تابع کعبه قرار داد
امیرالمؤمنین عُمَر عبادتگاه بیت المقدس را از نظر قبله تابع کعبه قرار داد «و ایشان در رواج دین و تزئین عمارت آن مسجد می‌افزودند در عهد اسلام امیرالمؤمنین عُمَر خطّاب (رضع)[3] آن مسجد را در قبله تابع مکه گردانید و محراب بر سمت کعبه راست کرد»[4].
3- شهر بصره را عمر بن خطاب ساخت
«شهر بصره را عُمَر بن خطّاب رضی الله عنه در سال 15 هجری با معماری عتبة ابن غزوان بنا نهاد و مسجد جامع آن را عبدالله بن عامر از خشت خام ساخت و امیرالمؤمنین علی مرتضی رضی الله عنه آن را بزرگ گردانید»[5].
مرویست که جهت تحقیق سمت قبله بنا را بدست مبارک خود بر بالا داشت تا بنور کرامت او ولایت کعبه را در نظر آورد و قبله بر سمت آن راست کرد[6].
4- عمربن خطاب عراق را بر مسلمانان وقف کرد
بر اثر فتوحات سریع مسلمانان از یک طرف، و ضرورت رهبری دقیق در اداره سرزمینهای فتح شده از طرف دیگر، عُمَر بن خطاب رضی الله عنه عراق را که در اصطلاح عراق عَرَب می‌گفتند بر مسلمانان وقف نمود، و علی بن ابی طالب مقرّ خلافت را به کوفه آورد. چون عراق عرب در قبله ایران زمین افتاده است آن را مقدّم داشتن، اولی تر است و به حقیقت چون امیرالمؤمنین علی مرتضی رضی الله عنه را دارالمُلک بوده و آنجا آسوده... و در عهد خلافت عُمَر خطاب رضی الله عنه که عراق را بر مسلمانان وقف نمود به مساحت جریان اشارت کرد بعد از احتیاط بسی و شش بار هزار هزار جریب بر آوردند و بدین حساب که ده هزار فرسنگ مساحت دارد...»[7].
مسلمانان تا توانستند از کشت و کشتار و نهب و غارت جلوگیری کردند.
کعبه، یا بیت الله، معبد مسلمانان و قبله گاه مؤمنان، مورد توجّه پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم و خلفای راشدین بوده است و عُمَر بن خطاب چند سرای خالی را در حوالی مسجد خرید و عثمان بن عفّان آنها را به مسجد اضافه کرد تا مسجد بزرگ شد. «و امیرالمؤمنین عثمان به عفان رضی الله عنه سرای چند که امیرالمؤمنین عُمَر بن الخطاب رضی الله عنه در حوالی مسجد خریده بود اضافت مسجد کرد تا بزرگ شد»[8].
ضمناً اول کسی که کعبه را جامه پوشانید تبع بن اسعد ابو کرب حِمیَری بود که معاصر بهرام گور ساسانی و قُصّی جد پنجم حضرت رسول صل الله علیه و آله و سلم بوده است.
6- پرداخت حقوق دیوانی سرزمینها به بیت المال در عهد خلفای راشدین
در عهد خلافت خلفای راشدین به موجب عهدنامهها، حقوق دیوانی سرزمینها و متصرّفات مملکت فارس، به بیت المال پرداخت میگردید.
«و مُلک فارس هم بَرّ است و هم بحر، هر یک را علیحده می‌نویسم، حقوق دیوانیش بموجب عهود و شروط امیرالمؤمنین عُمَر خطاب و علی مرتضی رضی الله عنهما و دیگر خلفا بمقاسمه معیّن بوده است و بعضی نصف و برخی ثلث و بهری رُبع و بخشی خُمس و چندی عُشر بقدر حاصل میدادهاند»[9].
[1] - رضعهما: مخفف رَضِیَ اللهُ عَنهُما.
[2] - نزهة القلوب – حمد الله مستوفی – به اهتمام و تصحیح گای لیسترانج – دنیای کتاب 1362-13. شماره های بعدی، شماره های صفحات همین کتاب است.
[3] - رضع: مخفف رَضِیَ اللهُ عَنهُ.
[4] - منبع مذکور/17.
[5] - منبع مذکور/37،38.
[6] - منبع مذکور/37،38.
[7] - منبع مذکور/28.
[8] - منبع مذکور/6.
[9] - منبع مذکور/6.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر