2- اصحاب فروض

 

2- اصحاب فروض

ارث دو نوع است: فرض و تعصیب؛

ورثه از جهت ارثی که به آن‌ها تعلق می‌‌گیرد به چهار دسته تقسیم می‌‌شوند:

1- ورثه‌‌ای که فقط بر مبنای سهم تعیین شده در شریعت (فرض) ارث می‌‌برد که هفت نفر می‌‌باشند: مادر، برادر مادری، خواهرِ مادری، مادربزرگ از طرف مادر، مادربزرگ از طرف پدر، همسر و شوهر.

2- کسانی‌که فقط بر مبنای تعصیب ارث می‌‌برند که 12 نفر می‌‌باشند: پسر، پسرِ پسر و هرچه پایین‌‌تر رود. برادر حقیقی، برادرِ پدری، پسرِ برادرِ حقیقی، پسرِ برادرِ پدری و هرچه بالاتر رود. عموی حقیقی و عموی پدری و هرچه بالاتر رود. پسر عموی حقیقی و پسر عموی پدری و هرچه پایین‌‌تر رود. مرد یا زنی که برده‌‌ای را آزاد می‌‌کند.

3- کسانی‌که گاهی بر مبنای سهم و گاهی بر مبنای تعصیب ارث می‌‌برند و گاهی بر مبنای هردو (سهم و تعصیب) ارث می‌‌برند. عبارتند از: پدر و پدربزرگ. هریک از آن‌ها همراه فرع وارث یک ششم سهم می‌‌برد و اگر همراه وی فرع وارث^[1] نباشد، به تنهایی بر مبنای تعصیب ارث می‌‌برد.

و همراه یک دختر از فرع وارث، اگر بعد از تقسیم سهام بیش از یک ششم باقی بماند، بر مبنای فرض و تعصیب ارث می‌‌برد.

 مثال: اگر کسی بمیرد و از او یک دختر، مادر و پدر باقی بماند تقسیم میراث به این شکل خواهد بود:

برای دختر یک‌‌دوم (سه سهم) برای مادر یک‌‌ششم (یک سهم) و باقی مانده‌‌ی ترکه دو ششم خواهد بود که یک‌‌ششم آن بر مبنای سهم و یک ششم دیگر آن بر مبنای تعصیب به پدر می‌‌رسد.

4- کسانی‌که گاهی بر مبنای سهم و گاهی بر مبنای تعصیب ارث می‌‌برند. و هیچ‌گاه بر مبنای هردو ارث نمی‌‌برند. 4 دسته‌‌اند که عبارتند از:

یک یا بیش از یک دختر، یک یا بیش از یک دخترِ پسر و هرچه پدرشان پایین‌‌تر رود. یک یا بیش از یک خواهر حقیقی؛ یک یا بیش از یک خواهر پدری؛

این چهار دسته در صورتی که برادری همراه آن‌ها نباشد، بر مبنای فرض و سهم ارث می‌‌برند. و اگر همراه آن‌ها کسی از وارثان مذکر باشد، به تعصیب ارث می‌‌برند؛ مانند پسری که همراه دختر باشد، برادری که همراه خواهر باشد و برادرانی که همراه دختران باشند، همیشه به تعصیب ارث می‌‌برند.

تعداد کسانی‌که بر مبنای سهام تعیین شده ارث می‌‌برند

ایشان دوازده نفر می‌‌باشند که عبارتنداز: شوهر، یک یا بیش از یک همسر؛ مادر، پدر، پدربزرگ، یک یا چند مادربزرگ، دختران، دختران پسران، خواهران حقیقی، خواهران پدری، برادران و خواهران مادری.

اما ارث کسانی‌که سهم آن‌ها مشخص شده و به اصطلاح «اهل فروض» به این ترتیب است:

میراث اهل فروض

1- میراث شوهر

حالت‌‌های میراث شوهر: میراث شوهر از همسرش به دو بخش تقسیم می‌‌شود.

1- شوهر از همسر یک دوم ارث می‌‌برد و این در صورتی است که برای آن زن فرع وارث نباشد.

فروع وارث عبارت است از: فرزندان دختر یا پسر و فرزندان پسران و هرچه پایین‌‌تر رود. اما فرزندان دختران، فروع کسانی هستند که وارث او محسوب نمی‌‌شوند.

2- شوهر از همسرش یک چهارم ارث می‌‌برد و این زمانی است که همسرش فرع وارث داشته باشد. و تفاوتی نمی‌کند که فرع وارث از همین شوهر یا شوهر سابق باشند.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿۞وَلَكُمۡ نِصۡفُ مَا تَرَكَ أَزۡوَٰجُكُمۡ إِن لَّمۡ يَكُن لَّهُنَّ وَلَدٞۚ فَإِن كَانَ لَهُنَّ وَلَدٞ فَلَكُمُ ٱلرُّبُعُ مِمَّا تَرَكۡنَۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِيَّةٖ يُوصِينَ بِهَآ أَوۡ دَيۡنٖۚ﴾ [النساء: 12] «و برای شما نصف ترکه همسران‌‌تان است، اگر آن‌ها فرزندی نداشته باشند و اگر فرزندی داشته باشند یک چهارم ترکه از آن شماست. پس از انجام وصیتی که به آن سفارش کرده‌اند و بعد از ادای دین (آن‌ها) است».

مثال:

1- در صورتی که زنی بمیرد و پس از او شوهر و مادر و یک برادر تنی (حقیقی) بماند، میراث هریک چنین خواهد بود: شوهر: یک‌‌دوم؛ مادر: یک‌‌سوم؛ برادر تنی: باقی مانده ترکه را بر مبنای تعصیب به ارث می‌‌برد.

2- در صورتی که زن بمیرد و پس از او شوهر و پسرش بماند، میراث هریک چنین خواهد بود:

شوهر یک‌‌چهارم و باقی مانده ترکه برای پسر خواهد بود.

2- میراث همسر

حالت‌‌های میراث همسر: میراث همسر به دو بخش تقسیم می‌‌شود.

1- همسر از شوهرش یک‌‌چهارم ارث می‌‌برد و این زمانی است که شوهر از او یا همسر دیگر فرع وارث نداشته باشد.

2- همسر از شوهرش یک‌‌هشتم ارث می‌‌برد و این زمانی است که شوهر از او یا دیگری فرع وارث داشته باشد.

اگر همسران مردی بیش از یک عدد باشند، در سهم یک چهارم یا یک هشتم به صورت مساوی شریک هستند.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿وَلَهُنَّ ٱلرُّبُعُ مِمَّا تَرَكۡتُمۡ إِن لَّمۡ يَكُن لَّكُمۡ وَلَدٞۚ فَإِن كَانَ لَكُمۡ وَلَدٞ فَلَهُنَّ ٱلثُّمُنُ مِمَّا تَرَكۡتُمۚ مِّنۢ بَعۡدِ وَصِيَّةٖ تُوصُونَ بِهَآ أَوۡ دَيۡنٖۗ﴾ [النساء: 12] «و برای شما نصف ترکه همسران‌‌تان است، اگر آن‌ها فرزندی نداشته باشند و اگر فرزندی داشته باشند یک چهارم ترکه از آن شماست. پس از انجام وصیتی که به آن سفارش کرده‌اند و بعد از ادای دین (آن‌ها) است».

- هرکس دو همسر داشته باشد، یکی مسلمان و دیگری اهل کتاب؛ اگر بمیرد، میراث وی برای همسر مسلمان خواهد بود و چیزی از میراث به همسری که اهل کتاب است تعلق نمی‌‌گیرد؛ زیرا اختلاف دین مانع میراث بردن می‌‌شود.

مثال:

1- شخصی که بمیرد و وارث وی همسر، مادر و عموی حقیقی‌‌اش باشد، میراث هریک چنین خواهد بود: همسر: یک‌‌چهارم؛ مادر: یک‌‌سوم؛ و عموی حقیقی: باقی ترکه را به تعصیب به ارث می‌‌برد.

2- شخصی که بمیرد و وارثان وی همسر و پسرش باشد، میراث هریک چنین است: همسر: یک هشتم؛ پسر: باقی ترکه را به تعصیب به ارث می‌‌برد.

3- شخصی که بمیرد و وارثان وی سه همسر و یک دختر و یک پسر باشد میراث هریک چنین خواهد بود: همسران: یک‌‌هشتم؛ و باقی ترکه برای پسر و دختر خواهد بود به این صورت که: ﴿ لِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۚ﴾ [النساء: 11] «سهم پسر؛ زیراسهم دو دختر است».

3- میراث مادر

میراث مادر به سه بخش تقسیم می‌‌شود:

 1- مادر به سه شرط یک‌‌سوم ماترک را به ارث می‌‌برد:

الف) عدم وجود فرع وارث؛

ب) عدم وجود دو یا بیش از دو خواهر و برادر؛

ج) مساله از نوع عمریتین نباشد؛

2- مادر یک‌‌ششم ماترک را ارث می‌‌برد و این در صورتی است که فرع وارث وجود داشته باشد. یا اینکه میت خواهران و برادرانی داشته باشد.

3- مادر یک‌‌سوم باقی مانده را در حالت عمریتین که غراوین هم نامیده می‌‌یشود به ارث می‌‌برد. و این مساله به دو صورت می‌‌باشد:

الف) شخصی بمیرد و وارثان وی همسر، مادر و پدرش باشد؛ در این‌‌صورت همسرش یک‌‌چهارم، مادر یک‌‌سوم باقی و بقیه‌‌ی ماترک برای پدر خواهد بود.

ب) شخصی بمیرد و وارثان وی شوهر، مادر و پدر باشند. در این‌‌صورت شوهر یک‌‌دوم، مادر یک‌‌سوم باقی و بقیه‌‌ی ماترک برای پدر خواهد بود.

- یک‌‌سوم باقی به مادر داده می‌‌شود تا اینکه بیش‌تر از سهم پدر نباشد. درحالی‌‌که پدر و مادر هردو نسبت به میت در درجه‌‌ی یکسانی قرار دارند. و تا اینکه برای مذکر دو برابر مونث باشد. ﴿لِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۚ﴾ [النساء: 11].

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿وَلِأَبَوَيۡهِ لِكُلِّ وَٰحِدٖ مِّنۡهُمَا ٱلسُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِن كَانَ لَهُۥ وَلَدٞۚ فَإِن لَّمۡ يَكُن لَّهُۥ وَلَدٞ وَوَرِثَهُۥٓ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ ٱلثُّلُثُۚ فَإِن كَانَ لَهُۥٓ إِخۡوَةٞ فَلِأُمِّهِ ٱلسُّدُسُۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِيَّةٖ يُوصِي بِهَآ أَوۡ دَيۡنٍۗ﴾ [النساء: 11] «و برای هریک از پدر و مادر وی (= میت) یک‌‌ششم از ترکه می‌باشد، در صورتی که (میت) فرزندی داشته باشد، پس اگر فرزندی نداشته باشد و (تنها) پدر و مادرش از او ارث برند، برای مادرش یک‌‌سوم است (و باقی از آن پدر خواهد بود) و اگر او (= میت) برادرانی داشته باشد، سهم مادرش یک ششم است، (همه اینها) پس از انجام وصیتی است که او (= میت) به آن سفارش کرده و بعد از ادای دین است».

مثال:

1- چون شخصی بمیرد و وارثان وی مادر و عمویش باشند، سهم مادر یک‌‌سوم و باقی ماترک بنا بر تعصیب برای عمو خواهد بود.

2- چون فردی بمیرد و وارثان وی مادر و پسرش باشند، سهم مادر یک‌‌ششم و باقی ماترک بنا بر تعصیب برای پسر خواهد بود.

4- میراث پدر

میراث پدر به سه حالت تقسیم می‌‌شود:

1- پدر یک‌‌ششم ماترک را به ارث می‌‌برد و این به شرط وجود فرعِ وارثِ مذکر می‌‌باشد مانند پسر یا پسرِ پسر و هرچه پایین‌‌تر رود.

2- پدر بنا به تعصیب مابقی ماترک را به ارث می‌‌برد و این زمانی است که میت فرع وارث نداشته باشد.

3- پدر بنا بر سهم خود و تعصیب هردو با هم ارث می‌‌برد و این با وجود فرع وارث مونث می‌‌باشد مانند دختر، یا دخترِ پسر؛ در این‌‌صورت یک‌‌ششم به عنوان سهم و مابقی را بنا به تعصیب به ارث می‌‌برد.

- برادران تَنی یا پدری یا مادری با وجود پدر و پدربزرگ ارث نمی‌‌برند.

مثال:

1- چون فردی بمیرد و وارثان وی پدر و پسر باشند. سهم پدر یک‌‌ششم و باقی ماترک برای پسر خواهد بود.

2- چون فردی بمیرد و وارثان وی مادر و پدر باشند، سهم مادر یک‌‌سوم و باقی ماترک برای پدر خواهد بود.

3- چون فردی بمیرد و وارثان وی پدر و دختر باشند، سهم دختر یک‌‌دوم و سهم پدر یک‌‌ششم و باقی ماترک بنا بر تعصیب می‌‌باشد.

4- چون فردی بمیرد و وارثان وی پدر، برادر تنی یا مادری یا پدری باشد، تمام ماترک برای پدر خواهد بود و برادر به دلیل وجود پدر ارث نمی‌‌برد.

5- میراث پدربزرگ

- از میان پدربزرگ‌‌ها، پدربزرگی ارث می‌‌برد که بین او و میت زنی نباشد. مانند پدرِ پدر؛ بنابراین پدرِ مادر ارث نمی‌‌برد؛ زیرا بین او و میت یک زن که مادر میت است، می‌‌باشد.

میراث پدربزرگ مانند میراث پدر است مگر در حالت عمریتین؛ که در آن سهم مادر همراه پدربزرگ، یک سوم تمام ماترک می‌‌باشد و همراه پدر یک‌‌سوم مابقی بعد از سهم همسری می‌‌باشد.

حالت‌‌های میراث پدربزرگ

میراث پدربزرگ در سه حالت می‌‌باشد:

1- یک‌‌ششم به دو شرط ارث می‌‌برد: وجود فرع وارث مذکر، عدم وجود پدر.

2- بنا به تعصیب ارث می‌‌برد در صورتی که برای میت فرع وارث وجود نداشته باشد و پدر نباشد.

3- پدربزرگ بنا بر سهم و تعصیب هردو با هم ارث می‌‌برد و این با وجود فرع وارث مونث می‌‌باشد مانند دختر و دخترِ پسر.

مثال:

1- چون فردی بمیرد و وارثان وی پدربزرگ و پسر باشند، سهم پدربزرگ یک‌‌ششم و مابقی ماترک برای پسر خواهد بود.

2- چون شخصی بمیرد و وارثان وی مادر و پدربزرگ باشند، سهم مادر یک‌‌سوم و باقی ماترک برای پدربزرگ خواهد بود.

3- چون فردی بمیرد و وارثان وی پدربزرگ و دختر باشند، سهم دختر یک‌‌دوم و سهم پدر یک‌‌ششم به همراه مابقی ماترک بنا بر تعصیب می‌‌باشد.

4- چون فردی بمیرد و وارثان وی شوهر، مادر و پدربزرگ باشند، سهم شوهر یک‌‌دوم، سهم مادر یک‌‌سوم و مابقی ماترک برای پدربزرگ خواهد بود.

6- میراث مادربزرگ

مادربزرگی که وارث محسوب می‌‌شود، مادرِ مادر، مادرِ پدر، مادرِ پدربزرگ و هرچه بالاتر رود می‌‌باشد.

مادربزرگ‌‌هایی که از جهت پدر ارث می‌‌برند، دو نفر و از جهت مادر یک نفر می‌‌باشد.

با وجود مادر به هیچ‌یک از مادربزرگ‌‌ها ارثی نمی‌‌رسد. چنان‌‌که با وجود پدر هیچ ارثی به پدربزرگ تعلق نمی‌‌گیرد همچنان که با وجود پسر، خواهران و برادران سهمی در ارث ندارند.

 میراث مادربزرگ مطلقا یک‌‌ششم می‌‌باشد به شرط عدم وجود مادر.

مثال:

1- چون فردی بمیرد و وارثان وی مادربزرگ و مادر و پسر باشند، سهم مادر یک ششم، مابقی ماترک بنا بر تعصیب برای پسر خواهد بود و مادربزرگ به دلیل وجود مادر سهمی در ارث ندارد.

7- میراث دختر

میراث دختر سه حالت دارد:

1- یک یا چند دختر چون برادر به همراه داشته باشد، بنا بر تعصیب ارث می‌‌برد: ﴿لِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۚ﴾

2- یک‌‌دوم ارث می‌‌برد به شرط این‌که برادری به همراه نداشته باشد و نیز خواهری به همراه نداشته باشد.

3- بیش از یک دختر، یعنی دو دختر به بالا، دو‌‌سوم ارث می‌‌برند. به شرط این‌که دو یا بیش از دو دختر باشند و برادری نداشته باشند.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿يُوصِيكُمُ ٱللَّهُ فِيٓ أَوۡلَٰدِكُمۡۖ لِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۚ فَإِن كُنَّ نِسَآءٗ فَوۡقَ ٱثۡنَتَيۡنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَۖ وَإِن كَانَتۡ وَٰحِدَةٗ فَلَهَا ٱلنِّصۡفُۚ﴾ [النساء: 11] «الله درباره‌ی فرزندان‌تان به شما سفارش می‌کند، سهم پسر؛ زیرا سهم دو دختر است. پس اگر (فرزندان میت همه) دختر (دو دختر یا) بیش از دو دختر باشند، دو‌‌ سوم ترکه بهره ایشان است، و اگر یک دختر باشد، نیمی از ترکه از آن اوست».

مثال:

1- چون فردی بمیرد و وارثان وی مادربزرگ، دختر و پسر باشند. سهم مادربزرگ یک‌‌ششم؛ و مابقی ترکه برای پسر و دختر خواهد بود. برادر پسر دو برابر دختر: ﴿لِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۚ﴾

2- چون فردی بمیرد و وارثان وی دختر و عمویش باشد، سهم دختر یک‌‌دوم ماترک و باقی بنا بر تعصیب برای عمو خواهد بود.

3- چون فردی بمیرد و وارثان وی مادر، دو دختر و پدربزرگ باشند، سهم مادر یک‌‌ششم، سهم پدربزرگ یک‌‌ششم و سهم دو دختر دو سوم می‌‌باشد.

8- میراث دخترِ پسر

میراث دخترِ پسر چهار حالت دارد:

1- دخترِ پسر -یک یا بیش از یک دختر باشد- بنا به تعصیب ارث می‌‌برد و این در صورتی است که برادری در درجه‌‌ی خود داشته باشد یعنی پسرِ پسر؛ و فرع وارث مذکری که در درجه‌‌ای بالاتر باشد، وجود نداشته باشد که همان پسر است.

2- دخترِ پسر یک‌‌دوم ماترک را به ارث می‌‌برد به شرط عدم وجود برادر و نداشتن خواهر. و عدم وجود فرع وارث که در درجه‌‌ی بالاتری از او باشد که همان پسر و دختر است.

3- دو دخترِ پسر و بیش از این، دو سوم ماترک را به ارث می‌‌برند. به شرط این‌که دو یا بیش از دو دختر باشند. و همراه آن‌ها برادری نباشد. و فرع وارث در درجه‌‌ی بالاتر از آن‌ها نباشد مانند پسر و دختر.

4- دخترِ پسر در صورتی که یک یا بیش از یک نفر باشند، یک‌‌ششم ماترک را به ارث می‌‌برند به شرط عدم وجود برادر، عدم فرع وارث در درجه‌‌ی بالاتر از آن‌ها مگر دختری که یک دوم ماترک سهم اوست.

دختر پسر تنها با وجود دختر، یک‌‌ششم را به ارث می‌‌برد و حکم دخترِ پسرِ پسر همراه دخترِ پسر نیز چنین است و هرچه پایین‌‌تر رود به همین ترتیب می‌‌باشد.

مثال:

1- چون فردی بمیرد و وارثان وی دختر، دخترِ پسر و پسرِ پسر باشند، سهم دختر یک‌‌دوم ماترک و باقی ماترک برای دخترِ پسر و پسرِ پسر بنا بر تعصیب خواهد بود.

2- چون فردی بمیرد و وارثان وی دخترِ پسر و عمو باشند، سهم دخترِ پسر یک‌‌دوم و باقی ماترک بنا بر تعصیب سهم عمو خواهد بود.

3- چون فردی بمیرد و وارثان وی دو دخترِ پسر و برادر تنی باشد، سهم دو دخترِ پسر سه‌‌دوم و باقی ماترک برای برادر تنی خواهد بود.

4- چون شخصی بمیرد و وارثان وی دختر، دخترِ پسر و برادرِ پدری باشند، سهم دختر یک‌‌دوم، سهم دخترِ پسر یک‌‌ششم و باقی ماترک برای برادر پدری خواهد بود.

9- میراث خواهر تنی یا حقیقی

میراث خواهر تنی سه حالت دارد:

1- خواهر تنی یک‌‌دوم ارث می‌‌برد به شرط عدم وجود خواهر، عدم وجود برادر، عدم اصل وارث یعنی پدر یا پدربزرگ، عدم فرع وارث.

2- خواهران تنی دو سوم ارث می‌‌برند به شرط این‌که دو یا بیش از دو نفر باشند، فرع وارث وجود نداشته باشد، اصل وارث از افراد مذکر نباشد و نیز برادری برای آن‌ها نباشد.

3- خواهر تنی یا خواهران تنی بنا بر تعصیب ارث می‌‌برند اگر همراه آن‌ها برادری باشد. در این‌‌صورت هر خواهر به اندازه نصف برادر ارث می‌‌برد: ﴿لِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۚ﴾ یا اینکه همراه آن‌ها فرع وارث از زنان باشد مانند دختران؛

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿يَسۡتَفۡتُونَكَ قُلِ ٱللَّهُ يُفۡتِيكُمۡ فِي ٱلۡكَلَٰلَةِۚ إِنِ ٱمۡرُؤٌاْ هَلَكَ لَيۡسَ لَهُۥ وَلَدٞ وَلَهُۥٓ أُخۡتٞ فَلَهَا نِصۡفُ مَا تَرَكَۚ وَهُوَ يَرِثُهَآ إِن لَّمۡ يَكُن لَّهَا وَلَدٞۚ فَإِن كَانَتَا ٱثۡنَتَيۡنِ فَلَهُمَا ٱلثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَۚ﴾ [النساء: 176] «از تو (درباره‌ی کلاله= مرده نه فرزند دارد نه پدر) فتوا می‌خواهند، بگو: الله در (باره‌ی) کلاله برای شما فتوی می‌دهد، اگر مردی بمیرد که فرزند نداشته باشد و برای او خواهری باشد، نصف اموالی را که به جا گذاشته، برای او است. و او تمام مال خواهر را به ارث می‌برد، (اگر خواهر بمیرد) در صورتی که فرزند نداشته باشد؛ و چنانچه دو (خواهرش) باقی باشند؛ دو سوم ترکه را می‌برند».

مثال:

1- چون فردی بمیرد و وارثان وی مادر، خواهر تنی و دو برادر مادری باشد، سهم مادر یک‌‌ششم، سهم خواهر تنی یک‌‌دوم و سهم دو برادرِ مادری یک‌‌سوم خواهد بود.

2- چون شخصی بمیرد و وارثان وی همسر، دو خواهر تنی و پسرِ دخترِ پدری باشند، سهم همسر یک‌‌چهارم، سهم دو خواهر تنی دو سوم و باقی ماترک برای پسرِ دخترِ پدری خواهد بود.

3- چون فردی بمیرد و وارثان وی همسر، خواهر تنی و برادر تنی باشد، سهم همسر یک‌‌چهارم، و باقی ماترک از آنِ خواهر و برادر تنی می‌‌باشد: ﴿لِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۚ﴾ [النساء: 11]

4- چون شخصی بمیرد و وارثان وی همسر، دختر و خواهر تنی‌‌اش باشند، سهم همسرش یک‌‌هشتم، سهم دختر یک‌‌دوم و باقی ماترک سهم خواهر تنی خواهد بود.

10- میراث خواهرِ پدری

حالت‌‌های میراث خواهر پدری:

میراث خواهر پدری چهار حالت دارد:

1- خواهر پدری یک‌‌دوم از ماترک ارث می‌‌برد به شرط این‌که خواهری نداشته باشد. و نیز برادری نداشته باشد. اصل وارث مذکر نباشد، برادر و خواهر حقیقی نباشد.

2- خواهر پدری دو سوم از ماترک را به ارث می‌‌برند به شرط این‌که دو یا بیش از دو خواهر باشند. برادری نداشته باشند، اصل وارث مذکر نباشد، فرع وارث نباشد، خواهر و برادر تنی نباشد.

3- خواهر پدری یا خواهران پدری یک‌‌ششم ارث می‌‌برند در صورتی که یک خواهر حقیقی همراه آن‌ها باشد؛ برادری نداشته باشد؛ فرع وارث نباشد، اصل وارث مذکر نباشد، یک یا چند برادر تنی وجود نداشته باشد.

4- یک یا چند خواهر برادری بنا به تعصیب ارث می‌‌برند در صورتی که همراه آن‌ها برادرشان باشد که در این‌‌صورت سهم هر خواهر نصف سهم برادر می‌‌باشد: ﴿ لِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۚ﴾ یا اینکه همراه فرع وارث از زنان باشد مانند دختران.

مثال:

1- چون شخصی بمیرد و وارثان وی مادر، خواهرِ پدری و دو برادر مادری باشند، سهم مادر یک‌‌ششم، سهم خواهر پدری یک‌‌دوم و سهم دو برادر مادری یک‌‌سوم خواهد بود.

2- چون شخصی بمیرد و وارثان وی همسر، دو خواهر پدری و پسرِ برادرِ پدری باشد، سهم همسر یک‌‌چهارم، سهم دو خواهر پدری دو سوم، و باقی ماترک از آنِ پسرِ برادرِ پدری خواهد بود.

3- چون شخصی بمیرد و وارثان وی مادر، خواهر تنی، خواهر مادری و دو خواهر پدری باشند، سهم مادر یک‌‌ششم، سهم خواهر تنی یک‌‌دوم، سهم خواهر مادری یک‌‌ششم و سهم دو خواهر پدری یک‌‌ششم می‌‌باشد.

4- چون فردی بمیرد و وارثان وی مادر، دو خواهر پدری و برادر پدری باشد، سهم مادر یک‌‌ششم و باقی ماترک برای خواهران برادری و برادرشان می‌‌باشد. هر خواهر نصف برادر.

5- چون زنی بمیرد و وارثان وی شوهرش، دختر و خواهر پدری‌‌اش باشند، سهم شوهر یک‌‌چهارم، سهم دختر یک‌‌دوم و باقی ماترک برای خواهرِ پدری خواهد بود.

11- میراث برادر و خواهر مادری

برادر و خواهر مادری تفاوتی با هم ندارند و هردو به یک اندازه ارث می‌‌برند. و مادر بر مبنای حجب نقصان مانع ارث بردن آن‌ها می‌‌شود.

میراث خواهر و برادر مادری دو حالت دارد:

1- برادر یا خواهر مادری یک‌‌ششم ارث می‌‌برد به شرط عدم وجود فرع وارث، عدم اصل وارث مذکر و اینکه تنها باشد.

2- خواهر یا برادر مادری یک‌‌سوم ارث می‌‌‌‌برد به شرط اینکه دو یا بیش از دو نفر باشند. فرع وارث نباشد، اصل وارث مذکر نباشد.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿وَإِن كَانَ رَجُلٞ يُورَثُ كَلَٰلَةً أَوِ ٱمۡرَأَةٞ وَلَهُۥٓ أَخٌ أَوۡ أُخۡتٞ فَلِكُلِّ وَٰحِدٖ مِّنۡهُمَا ٱلسُّدُسُۚ فَإِن كَانُوٓاْ أَكۡثَرَ مِن ذَٰلِكَ فَهُمۡ شُرَكَآءُ فِي ٱلثُّلُثِۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِيَّةٖ يُوصَىٰ بِهَآ أَوۡ دَيۡنٍ غَيۡرَ مُضَآرّٖۚ وَصِيَّةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٞ١٢﴾ [النساء: 12] «و اگر مرد یا زنی که از او ارث می‌برند کلاله (= بی‌فرزند و بی‌پدر) باشد و برای او برادر یا خواهر (مادری) باشد؛ پس برای هریک از آن دو یک‌‌ششم است و اگر آن‌ها بیش از این باشند؛ در یک‌‌سوم شریک‌‌اند، پس از انجام وصیتی که به آن سفارش شده و بعد از ادای دَین، (به شرط آنکه) زیانی (به ورثه) نرساند، این (حکم و) سفارش الله است و الله دانای بردبار است».

مثال:

1- اگر فردی بمیرد و وارثان وی: همسر، برادرِ مادری و پسر عموی تنی باشد، سهم همسر یک‌‌چهارم، سهم برادرِ مادری یک‌‌ششم و باقی ماترک برای پسر عموی تنی می‌‌باشد.

2- چون زنی بمیرد و وارثان وی شوهر، دو برادر مادری و عموی تنی باشد، سهم شوهر یک دوم، سهم دو برادر تنی یک‌‌سوم و باقی ماترک برای عمو خواهد بود.

3- چون فردی بمیرد و وارثان وی مادر، پدر و دو برادرِ مادری باشند، سهم مادر یک‌‌ششم و باقی ماترک از آن پدر خواهد بود. و دو برادر مادری به دلیل وجود پدر ارث نمی‌‌برند.

---

[1]- فرع وارث: عبارتند از کسانی‌که به میت منتسب هستند به این اعتبار که به وسیله‌‌ی او یا بصورت غیر مستقیم فرزندان او می‌‌باشند مانند: پسران و دختران و پسران و هرچه پایین‌‌تر رود و دختران پسر و هرچه پایین‌‌تر رود.