عده از عدد و شمردن گرفته شده است یعنی روزها و حیضهایی که زن حساب می‌کند. عده نام مدت زمانی است که زن بعد از وفات شوهرش یا جدایی از او برای ازدواج منتظر می‌ماند و این انتظار با زایمان یا گذراندن حیض‌ها یا سپری کردن ماهها تحقق می‌یابد.
عده زن در اثر فوت شوهرش خواه با او همبستر شده یا نشده باشد، چهار ماه و ده روز است، به دلیل فرموده خداوند متعال:
) وَالَّذِینَ یُتَوَفَّونَ مِنکُم وَ یَذَرُون أزوَاجاً یَتَرَبَّصنِ بِأنفُسِهِنَّ أربَعَةَ أشهُرٍ وَ عَشراً ( (بقره: 234)
«و کسانی که از شما (مردان) می‌میرند و همسرانی از پس خود به جای می‌گذراند همسرانشان باید چهار ماه و ده روز انتظار بکشند».
مگر زنی که در اثر همبستری با شوهرش، حامله باشد که عده از وضع حملش است: خداوند متعال می‌فرماید:
) وَأولاَتُ الأحَماِل أجَلُهُنَّ أن یَضَعنَ حَملَهُنَّ ( (طلاق: 4)
«و عده زنان باردار وضع حمل آنان است».
از مسور بن مخرمه روایت است: (أن سبیعة الأسلمیة نفست بعد وفاة زوجها بلیال، فجاءت النبی صل الله علیه و آله و سلم فاستأذنته أن تنکح، فأذن لها، فنکحت)[1] «سبیعه اسلمیه چند شب بعد از وفات شوهرش، فرزندی به دنیا آورد، نزد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم آمد و از او اجازه خواست که شوهر کند، پیامبر صل الله علیه و آله و سلم به او اجازه داد و ازدواج کرد».
زنی که قبل از همبستر شدن طلاق داده شود عده ندارد؛ به دلیل فرموده خداوند متعال:
) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إذَا نَکَحتُمُ المُؤمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقُتمُوهُنَّ مِن قَبلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَکُم عَلَیهِنَّ مِن عِدَّةٍ تَعتَدُّونَها ( (احزاب: 49)
«ای مؤمنان هنگامی که با زنان مؤمنه ازدواج کردید و قبل از همبستری، آنان را طلاق داید برای شما عده‌ای بر آنان نیست تا حساب آنرا نگاه دارید».
زن مطلقه‌ای که از شوهرش حامله باشد، عده از وضع حملش است؛ به دلیل فرموده خداوند متعال: ) وَأولاَتُ الأحَماِل أجَلُهُنَّ أن یَضَعنَ حَملَهُنَّ ( «و عده زنان باردار وضع حمل آنان است».
از زبیر بن عوام روایت است: (أنه کانت عنده أم کلثوم بنت عقبة، فقالت له و هی حامل: طیب نفسی بتطلیقة، فطلقها تطلیقة، ثم خرج إلی الصلاة، فرجع و قد وضعت فقال: مالها خدعتنی خدعها الله؟! ثم أتی النبی صل الله علیه و آله و سلم فقال: سبق الکتاب أجله، أخطبها إلی نفسها)[2] «ام کلثوم بنت عقبه زن او بود، ام کلثوم در حالی که حامله بود به زبیر گفت: دلم را با یک طلاق خوش کن، زبیر او را یک طلاق داد، سپس برای نماز به طرف مسجد خارج شد، وقتیکه برگشت، دید که همسرش وضع حمل کرده، گفت اورا چه شده است، مرا فریب داد، خدا فریب او را به خودش برگرداند! سپس نزد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم رفت (و قضیه را به اطلاق وی رسانید) پیامبر فرمود: عده‌اش به پایان رسیده، بار دیگر از او خواستگاری کن و او را به ازدواج خود درآور.
اگر مطلقه از زنانی باشد که قاعده می‌شوند، عده او سه حیض است، به دلیل فرموده خداوند متعال:
) وَالمُطَلَّقَاتُ یَتَربَّصنَ بِأنفُسِهِنَّ ثَلاَثَةَ قُروُءٍ ( (بقره: 228)
«و زنان مطلقه باید (بعد از طلاق) به مدت سه بار عادت ماهانه انتظار بکشند».
قرء همان حیض است؛ به دلیل حدیث عایشه: (أن أم حبیبة کانت تستحاض، فسألت النبی صل الله علیه و آله و سلم فأمرها أن تدع الصلاة أیام أقرائها)[3] «ام حبیبه مستحاضه (دائم الحیض) بود از پیامبر صل الله علیه و آله و سلم سؤال کرد. پیامبر به او دستور داد که در ایام حیض نماز نخواند».
اگر زن مطلقه به علت کم سن و سالی یا پیری و یائسگی، قاعده نشود، عده او سه ماه است، خداوند متعال می‌فرماید:
) وَاللاَّئِی یَئِسنَ مِنَ المَحِیضِ مِن نِسَائِکُم إنِ ارتَبتُم فَعِدَّتُهُنَّ ثلاَثَةُ أشهُرٍ وَ اللاَّئی لَم یَحِضنَ ( (طلاق: 4)
«و زنانی که از عادت ماهیانه ناامید هستند و همچنین زنانی که هنوز عادت ماهیانه را ندیده‌اند اگر در عده آنها متردد بودید بدانید که عده آنها سه ماه است».
آنچه بر زنی که شوهرش فوت کرده واجب است
بر زن شوهر مرده واجب است که تا پایان عده‌اش در سوگ (احداد) بنشیند.
احداد (سوگ) عبارت است از ترک آرایش و بوی خوش و عدم استفاده از جواهرات و لباسهای رنگارنگ و عدم بکار بردن حناء و سرمه:
از ام عطیه روایت است: (کنا ننهی أن نحد علی میت فوق ثلاث، إلا علی زوجه أربعة أشهر و عشرا، ولانکتحل، ولانطیب، و لانلبس ثوبا مصبوغا إلا ثوب عصب، و قد رخص لنا عندالطهر إذا اغتسلت إحدانا من محیضها فی نبذة من کست أظفار، و کنا ننهی عن اتباع الجنائز)[4] «ما نهی می‌شدیم از اینکه برای مرده‌هایمان بیش از سه روز احداد کنیم؛ مگر برای فوت شوهر که چهار ماه و ده روز احداد می‌کردیم، از سرمه و بوی خوش استفاده نمی‌کردیم ولباس رنگارنگ نمی‌پوشیدیم مگر لباس یمنی، و وقتیکه از حیض پاک می‌شدیم و غسل می‌کردیم به ما اجازه داده می‌شد که تکه‌ای بخور (ماده‌ای خوشبو) بکار ببریم (تا بوی بد اثر خون را از بین ببرد) و از تشییع جنازه نیز نهی می‌شدیم».
از ام سلمه روایت است که پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: (المتوفی عنها لاتلبس المعصفر من الثیاب، ولاالممشق من الحی، ولاتختضب، ولاتکتحل)[5] «زنی که شوهرش فوت کرده است باید از پوشیدن لباسهای زرد و قرمز و استفاده از جواهرآلات و حناء و سرمه خودداری کند».
آنچه بر زنی که در عده طلاق رجعی به سر می‌برد واجب است
بر چنین زنی واجب است که تا پایان عده‌اش در خانه شوهر بماند و برایش جایز نیست که از آنجا خارج شود و شوهر هم حق بیرون کردن او را ندارد، به دلیل فرموده خداوند متعال:
) یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا طَلَّقْتُمْ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ لاَتُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَ لاَیَخْرُجْنَ إِلاَّ أَنْ یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ (
(طلاق: 1)
«ای پیامبر وقتی که خواستید زنان را طلاق دهید، آنان را در وقت فرارسیدن عده طلاق دهید، و حساب عده را نگه دارید، و از خدا که پروردگار شما است، بترسید و پرهیزگاری کنید، و زنان را ازخانه‌هایشان بیرون نکنید و زنان هم بیرون نروند. مگر اینکه زنان کار پلشت و زشت آشکاری انجام دهند».
زنی که سه طلاقش واقع شده است، نه حق مسکن دارد و نه حق نفقه؛ به دلیل حدیثی که فاطمه بنت قیس از پیامبر صل الله علیه و آله و سلم درباره زنی که سه طلاق بر او واقع شده روایت کرده که فرمود: (لیس لها سکنی و لانفقة)[6] «نه مسکن برای او هست و نه نفقه». و بر او لازم است که در میان بستگان خودش عده را به پایان برساند و نباید ازخانه خارج شود. مگر هنگام ضرورت.
از جابر بن عبدالله روایت است که گفت: خاله‌ام طلاق داده شد، خواست که ثمره باغ خرمایش را بچیند، مردی مانع خارج شدن او شد، پس نزد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم رفت، پیامبر فرمود: (بلی، فجدی نخلک، فإنک عسی أن تصدقی أو تفعلی معروفا)[7] «بله، ثمره باغ خرمایت را بچین امید می‌رود که از آن صدقه بدهی و یا کار خیر انجام دهی».
هرگاه مردی مالک کنیزی شد که قابل نزدیکی باشد، بر او حرام است که قبل از پاک شدن رحمش، با او نزدیکی کند، که در اینصورت، اگر جاریه حامله باشد با وضع حمل و اگر از زنانی باشد که قاعده می‌شوند، با یک حیض رحمش پاک می‌شود.
از رویفع بن ثابت روایت است که پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: (من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلا یسقی ماءه ولد غیره)[8] «کسی که به خدا و روز آخرت ایمان دارد آبش را به فرزند کسی دیگر ندهد».
از ابوسعید آمده که پیامبر صل الله علیه و آله و سلم درباره زنان اسیر اوطاس فرمود: (لاتوطا حامل حتی تضع، ولاغیر حمل حتی تحیض حیضة)[9] «با زن حامله قبل از وضع حمل و با دیگر زنان قبل از یک بار قاعده شدن، نباید نزدیکی صورت گیرد».
از ابن عمر(رض) روایت است که گفت: (إذا وهبت الولیدة التی توطأ، أو بیعت، أو عتقت، فلیتبرأ رحمها بحیضة، ولاتستبرأ العذراء)[10] «اگر کنیزی که قابل آمیزش است به کسی اهدا، یا فروخته شد و یا آزاد گردید مالکش باید منتظر بماند تا رحمش با یک حیض پاک شود ولی کنیز باکره نیازی به پاک شدن رحم ندارد».
[1]) متفق علیه : خ (5320/470/9)، م (1485/1122/2).
[2]) صحیح : [ص. جه 1646]، جه (2026/653/1).
[3]) صحیح لغیره : [ص. د 252]، د (278/463/1).
[4]) متفق علیه : خ (5341/491/9)، م (938 – 67/1128/2) و نحوه، د (2285/411/6)، نس (203/6)، جه (2087/674/1).
[5]) صحیح : [ص. د 2020]، د (2287/413/6)، نس (203/6) در روایت نسائی «الحلی» ذکر نشده است.
[6]) صحیح : [مختصر م 888]، م (1480- 44/1118/2).
[7]) صحیح : [الإرواء 1234]، م (1483/1121/2)، نس (209/2)، د (2280/398/6)، بنحوه، جه (2034/656/1).
[8]) حسن : [ص. د 1890]، ت (1140/229/2)، د (2144/195/6) نسائی این مطلب را در یک حدیث طولانی روایت کرده است.
[9]) صحیح : [ص. د 1889]، د (2143/194/6).
[10]) صحیح : [الإرواء 2139]، خ (423/4) بخاری این حدیث را بصورت معلق روایت کرده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر