نماز دو عید بر مردان و زنان واجب است؛ چون پیامبر صل الله علیه و آله و سلم همواره آنرا انجام داده است و مردم را به خروج برای ادای آن امر فرموده: از ام عطیه روایت است: (أمرنا أن نخرج العواتق و ذوات الخدور)[1] «به ما امر شد تا جاریه‌های بالغ و اهل خدور را (برای نماز عیدین) خارج کنیم».
از حفصه بنت سیرین روایت است: ما از خارج شدن جاریه‌هایمان در روز عید جلوگیری می‌کردیم، زنی آمد و در قصر بنی خلف مسکن گزید، نزد او رفتم، گفت که همسر خواهرش در دوازده غزوه با پیامبر صل الله علیه و آله و سلم شرکت داشته است و خواهرش در شش غزوه به همراه او بود، خواهرش گفت: ما به مریضها خدمت می‌کردیم و مجروحین را مداوا می‌نمودیم، گفت ای رسول خدا اگر یکی از ما جلبات (لباس گشاد) نداشته باشد عدم خروج او گناه محسوب می‌شود؟ پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمود: (لتلبسها صاحبتها من جلبابها، فلیشهدن الخیر و دعوة المؤمنین)[2] «دوستش با جلبشان او را بپوشاند پس باید (زنان) در خیر و دعای مؤمنان حضور داشته باشند».
از یزید بن خمیر رحبی روایت است که: عبدالله بن بسر صحابی پیامبر صل الله علیه و آله و سلم روز عید فطر یا قربان با مردم خارج شد، تأخیر امام را ناپسند دانست و گفت: (إنا کنا قد فرغنا ساعتنا هذه، و ذلک حین التسبیح)[3] «ما (زمانی که با پیامبر صل الله علیه و آله و سلم نماز عید می‌خواندیم) در این لحظه از نماز فارغ شده بودیم و آن وقت نماز، اشراق بود».
از احادیث سابق فهمیده می‌شود که محل نماز عید فضای باز است نه مسجد، چون پیامبر صل الله علیه و آله و سلم برای ادای نماز عید به طرف مصلی خارج می‌شد و کسانی که بعد از او آمدند نیز همین کار را می‌کردند.
آیا نماز دو عید اذان و اقامه دارد؟
از ابن عباس و جابر بن عبدالله روایت است: (لم یکن یؤذن یوم الفطر و لا یوم الأضحی)[4] «روز عید فطر و عید قربان (برای نماز عید) اذان داده نمی‌شد».
از جابر روایت است: (أن لاأذان للصلاة یوم الفطر حین یخرج الإمام و لابعد یخرج و لا إقامة و لانداء و لا شیء، لانداء یومئذ و لا إقامة)[5] «برای نماز عید نه اذانی است و نه اقامه‌ای و نه چیزی دیگر».
نماز عید دو رکعت است، و در آن دوازده تکبیر گفته می‌شود؛ هفت تکبیر در رکعت اول بعد از تکبیرة الإحرام و قبل از قرائت فاتحه و پنج تکبیر در رکعت دوم قبل از قرائت فاتحه: از عمرو بن شعیب از پدرش از جدش روایت است: (أن رسول الله صل الله علیه و آله و سلم کبر فی العیدین سبعا فی الأولی و خمسا فی الآخرة)[6] «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم در نمازهای دو عید هفت تکبیر در رکعت اول و پنج تکبیر در رکعت دوم گفت».
از عایشه روایت است: (أن رسول الله صل الله علیه و آله و سلم کبر فی الفطر و الأضحی سبعا و خمسا، سوی تکبیرتی الرکوع)[7] «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم در نماز عید فطر و قربان غیر از دو تکبیر رکوع هفت تکبیر (در رکعت اول) و پنج تکبیر (در رکعت دوم) می‌گفت».
از نعمان بن بشیر روایت است: (أن رسول الله صل الله علیه و آله و سلم کان یقرأ فی العیدین و فی الجمعة بسبح اسم ربک الأعلی، و هل أتاک حدیث الغاشیة)[8] «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم در نماز دو عید و نماز جمعه سوره‌های «سبح اسم ربک الأعلی» و «هل أتاک حدیث الغاشیه» را می‌خواند».
از عبیدالله بن عبدالله روایت است: (خرج عمر یوم العید، فأرسل إلی أبی واقد اللیثی: بأی شیء کان النبی صل الله علیه و آله و سلم یقرأ فی مثل هذا الیوم؟ قال: بقاف و اقتربت)[9] «عمر روز عید (برای ادای نماز) خارج شد، کسی را فرستاد که از ابو واقد لیثی بپرسد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم در نماز عید چه سوره‌هایی را قرائت می‌کرد؟ ابوواقد گفت: سوره «ق» و «اقتربت» را می‌خواند».
از ابن عباس روایت است: (شهدت العید مع رسول الله صل الله علیه و آله و سلم و أبی بکر و عمر و عثمان رضی الله عنه فکلهم کانوا یصلون قبل الخطبة)[10] «با پیامبر صل الله علیه و آله و سلم ، ابوبکر، عمر و عثمان رضی الله عنه نماز عید خواندم، همه آنها قبل از خطبه نماز می‌خواندند».
نماز (سنت) قبل و بعد از نماز عید
از ابن عباس رضی الله عنه روایت است: (أن النبی صل الله علیه و آله و سلم صلی یوم الفطر رکعتین، لم یصل قبلها و لابعدها)[11] «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم روز عید فطر دو رکعت نماز خواند قبل و بعد از آن نماز دیگری نخواند».
1- غسل
از علی رضی الله عنه روایت است که درباره غسل از او سؤال شد گفت: (یوم الجمعة، و یوم عرفة، و یوم الفطر، و یوم الأضحی)[12] «روز جمعه، روز عرفه، روز عید فطر، روز عید قربان».
2- پوشیدن بهترین لباس
از ابن عباس روایت است که: (کان رسول الله صل الله علیه و آله و سلم یلبس یوم العید بردة حمراء)[13] «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم روز عید جامه‌ای سرخ رنگ می‌پوشید».
3- خوردن در روز عید فطر قبل از خروج برای نماز
از انس روایت است: (کان رسول الله صل الله علیه و آله و سلم لا یغدو و یوم الفطر حتی یأکل تمرات)[14] «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم صبح روز عید فطر تا چند خرما نمی‌خورد (به نماز) نمی‌رفت».
4- روز عید قربان خوردن را به تأخیر بیاندازد تا از گوشت قربانی‌اش بخورد
از ابوبریده روایت است: (أن رسول الله صل الله علیه و آله و سلم کان لایخرج یوم الفطر حتی یطعم ولایطعم یوم النحر حتی یذبح)[15] «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم روز عید فطر تا چیزی نمی‌خورد (برای نماز) خارج نمی‌شد و روز عید قربان تا ذبح نمی‌کرد چیزی نمی‌خورد (از گوشت قربانی‌اش می‌خورد)».
5- تغییر مسیر رفت و برگشت
از جابر روایت است: (کان النبی صل الله علیه و آله و سلم إذا کان یوم عید خالف الطریق)[16] «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم روز عید از راهی غیر از راه رفتن برمی‌گشت».
6- تکبیر در روزهای عید
خداوند می‌فرماید:
) وَلِتُکمِلُوا العِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلَی مَا هَدَاکُم وَ لَعَلَّکُم تَشکُرُونَ ( (بقره: 185)
«و تا تعداد (روزهای رمضان) را کامل گردانید و بخاطر اینکه خدا شما را هدایت کرده، الله اکبر بگویید و تا اینکه سپاسگذاری کنید».
و درباره عید قربان می‌فرماید:
) وَ اذکُرُوا اللهَ فِی أیَّامٍ مَعدُوداتٍ ( (بقره: 203)
«و در روزهای مشخصی (سه روز ایام التشریق) خدا را یاد کنید».
و همچنین می‌فرماید:
) کَذلِکَ سَخَّرَهَا لَکُم لِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلَی مَا هَدَاکُم ( (حج: 37)
«اینگونه که (می‌بینید) خداوند حیوانات را مسخر شما کرده است تا بخاطر اینکه خدا شما را هدایت کرده است الله أکبر بگویید».
وقت تکبیر در روز عید فطر از هنگام رفتن به مصلی شروع می‌شود و تا خواندن نماز ادامه می‌یابد
ابن ابی‌شیبه[17] گوید: یزید بن هارون از ابن ابی ذئب از زهری روایت می‌کند که: (أن رسول الله صل الله علیه و آله و سلم کان یخرج یوم الفطر فیکبر حتی یأتی المصلی، و حتی یقضی الصلاة، فإذا قضی الصلاة قطع التکبیر) «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم روز عید فطر تکبیرگویان به مصلی می‌آمد تا اینکه نماز را تمام می‌کرد و پس از اتمام نماز تکبیر را قطع می‌کرد».
البانی[18] گوید: سند این حدیث به طور مرسل صحیح است. و همین حدیث از طریق دیگری به صورت مرفوع از ابن عمر روایت است: بیهقی آنرا از طریق عبدالله بن عمر از نافع از عبدالله بن عمر روایت کرده است که: (أن رسول الله صل الله علیه و آله و سلم کان یخرج فی العیدین مع الفضل بن عباس و عبدالله بن عباس و علی و جعفر و الحسن و الحسین و أسامة بن زید، و زید بن حارثه و أیمن بن أم أیمن رضی الله عنهم رافعا صوته بالتهلیل و التکبیر، فیأخذ طریق الحذائین حتی یأتی المصلی، و إذا فرغ رجع علی الحذائین حتی یأتی منزله) «پیامبر صل الله علیه و آله و سلم برای نماز دو عید با فضل بن عباس، عبدالله بن عباس، علی، جعفر، حسن، حسین، اسامه بن زید، زید بن حارثه، ایمن ابن ام ایمن رضی الله عنهم خارج می‌شد و با صدای بلند لا إله إلا الله و الله أکبر می‌گفت و از راه حذائین (مسیر کفاشان) به مصلی می‌رفت و بعد از خواندن نماز از بالای حذائین (از راهی دیگر) به خانه‌اش برمی‌گشت». بیهقی گوید: سند این حدیث از سند قبلی برتر است.
البانی می گوید: رجال این حدیث بجز عبدالله بن عمر (عمری المکبر) ثقه و از رجال مسلم‌اند. و ذهبی در خصوص او گوید: (صدق فی حفظه شییء) «صدوق است ولی حافظه او ایرادی دارد»، همچنین ذهبی و دیگران او را جزء رجال مسلم قرار داده‌اند، پس می‌توان به امثال او استشهاد کرد. بنابراین او شاهدی صالح برای روایت مرسل زهری است، بنابراین به نظر من این حدیث چه به صورت موقوف و چه به صورت مرفوع، صحیح است. والله اعلم – أه-.
وقت تکبیر عید قربان از صبح روز عرفه شروع می‌شود و تا عصر آخرین روز ایام التشریق ادامه دارد
این مطلب از علی و ابن عباس و ابن مسعود رضی الله عنهم به صحت رسیده است.[19]
اما درباره الفاظ تکبیر مجال سخن زیاد است و در روایتی از او ثابت است که ابن مسعود رضی الله عنه در ایام التشریق تکبیر را به صورت زوج بکار می‌برد و می‌گفت: الله أکبر الله أکبر، لا إله إلا الله، الله أکبر الله أکبر و لله الحمد».
ابن ابی شیبه این حدیث را با اسناد صحیح روایت کرده (167/2)، ولی در جایی دیگر با همان سند، الله أکبر را سه بار آورده است. همچنین بیهقی (3/315) آنرا با همان سند از یحیی بن سعید از حکم (بن فروح ابوبکار) از عکرمه از ابن عباس با سه الله أکبر روایت کرده که سند آن هم صحیح است.[20]
[1]) متفق علیه : خ (974/463/2)، م (890/605/2)، د (1124/487/3)، ت (537/25/2)، جه (1307/414/1)، نس (180/3). العواتق : جمع عاتق، و بمعنی کنیز بالغ است. الخدور : بمعنی خانه‌ها یا گوشه‌ای از خانه که به دختران بالغ اختصاص دارد.
[2]) متفق علیه : [المشکاة 1431]، خ (980/469/2).
[3]) صحیح : [ص. د 1005]ف د (1123/486/3)، جه (1317/418/1). منظور از : «و ذلک حین التسبیح» زمان بلند شدن خورشید و سپری شدن وقت کراهت و فرا رسیدن وقت نماز سنت است. به عوان المعبود مراجعه شود (486/3).
[4]) متفق علیه : خ (960/451/2)، م (886/604/2).
[5]) جزئی از حدیث قبلی مسلم است.
[6]) صحیح : [ص. جه 1057]، (المشکاة 1441]، جه (1279/407/1).
[7]) صحیح : [الإرواء 639]، [ص. جه 1058]، جه (1280/407/1)، د (37، 1138/706/4).
[8]) صحیح : [الإرواء 644]، [ص. جه 1281]، م (878/598/2)، د (1109/472/3)، ت (531/22/2)، نس (184/3)، جه (1281/408/1)، در روایت ابن ماجه عبارت «و فی الجمعة» وجود ندارد.
[9]) صحیح : [الإرواء ج 3/118]، [ص. جه 106]، م (891/607/2)، د (1142/15/4)، ت (532/23/2)، نس (183/3)، جه (1282/408/1).
[10]) متفق علیه : خ (962/43/2)، م (884/602/2).
[11]) متفق علیه : خ (964/453/2)، م (884/606/2)، نس (193/3).
[12]) تخریج در ص (57).
[13]) سند آن جید است : [الصحیحه 1279] هیثمی در کتاب «مجمع الزوائد» (201/2) گفته است : این حدیث را طبرانی در «الأوسط» روایت کرده، و راویان آن ثقه هستند.
[14]) صحیح : [ص. ت 448]، خ (953/446/2)، ت (541/27/2).
[15]) صحیح : [ص. ت 447]، خز (1426/341/2)، ت (540/127/2) در روایت ترمذی به جای عبارت «حتی یذبح» عبارت «حتی یصلی» آمده است.
[16]) صحیح : [المشکاة 1434]، خ (986/472/2).
[17]) صحیح : [الصحیحه 171]، (164/2).
[18]) الارواء (123/3).
[19]) این مطلب را ابن أبی شیبه (165/2) به دو طریق از علی روایت کرده که یکی از آنها «جید» است، و بیهقی هم از آن وجه (3/314) از علی روایت کرده، سپس شبیه آن را از ابن عباس روایت کرده، که سند آن هم صحیح است. حاکم (1/300) هم مثل این مطلب را از ابن عباس و ابن مسعود روایت کرده است، به الإرواء (125/3) مراجعه شود.
[20]) الإرواء (125/3).
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر