حجب عبارت است از منع کسی‌که سبب ارث بردن را دارا می‌‌باشد از تمام ارث یا بخشی از سهمش؛ حجب یکی از مهم‌‌ترین ابواب میراث و بزرگ‌ترین آن‌هاست. غفلت از آن گاهی باعث مانع رسیدن حق به اهلش یا دادن آن به کسی‌که استحقاق آن‌‌را ندارد، میشود. که هردو حالت دربردارنده گناه و ظلم می‌‌باشند.
الله متعال می‌‌فرماید: ﴿تِلۡكَ حُدُودُ ٱللَّهِۚ وَمَن يُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ يُدۡخِلۡهُ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَاۚ وَذَٰلِكَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ١٣ وَمَن يَعۡصِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُۥ يُدۡخِلۡهُ نَارًا خَٰلِدٗا فِيهَا وَلَهُۥ عَذَابٞ مُّهِينٞ١٤﴾ [النساء: 13-14] «این‌ها (احکام و) حدودالهی است و هرکس از الله و پیامبرش اطاعت کند، وی را به باغ‌هایی درآورد که از زیر (درختان) آن نهرها است، در آن جاودانه‌اند و این پیروزی بزرگی است. و هرکس از الله و پیامبرش نافرمانی کند و از حدود او تجاوز کند، وی را در آتشی وارد میکند که جاودانه در آن خواهد ماند و برای او عذاب خوار کننده‌ای است».
اگر تمام ورثه موجود باشند، سه حالت وجود دارد:
1- زمانی که همه‌‌ی وارثان مذکر باشند، تنها سه نفر از آن‌ها ارث میبرند: پدر، پسر و شوهر.
چنان‌‌که سهم پدر یک‌‌ششم، سهم شوهر یک‌‌چهارم و باقی ترکه بنا بر تعصیب برای پسر خواهد بود.
2- چون همه‌‌ی وارثانِ زن موجود باشند، تنها پنج نفر از آن‌ها ارث میبرند: دختر، دخترِ پسر، مادر، همسر، خواهرِ تنی؛ و باقی زنان سهمی در ارث نخواهند داشت.
چنان‌‌که سهم همسر یک‌‌هشتم، سهم مادر یک‌‌ششم، سهم دختر یک‌‌دوم، سهم دخترِ پسر یک‌‌ششم و باقی ترکه بنا بر تعصیب برای خواهر تنی خواهد بود.
3- اگر همه‌‌ی وارثان مذکر و مونث موجود باشند، تنها 5 نفر ارث میبرند؛ مادر، پدر، پسر، دختر، یکی از زوجین؛
اگر همراه وارثان همسر باشد؛ سهم پدر یک‌‌ششم، سهم مادر یک‌‌ششم، سهم همسر یک‌‌هشتم و باقی ترکه بنا بر تعصیب برای پسر و دختر می‌‌باشد. و سهم دختر نصف پسر خواهد بود.
اگر همراه وارثان شوهر باشد؛ سهم پدریک‌‌ششم، سهم مادر یک‌‌ششم، سهم شوهر یک‌‌چهارم و باقی ترکه بنا بر تعصیب برای دختر و پسر خواهد بود. و سهم دختر نصف پسر می‌‌باشد.
نزدیکان: اصول، فروع، حواشی.
اصول: کسانی هستند که تو فرعِ آن‌ها محسوب می‌‌شوی یعنی پدران و مادران.
فروع: کسانی‌که فرعِ تو محسوب می‌‌شوند. پسران و دختران.
حواشی: کسانی‌که از اصول تو متفرع می‌‌شوند که شامل خواهران و برادران، عموها و دایی‌‌ها میشود.
ذوی‌‌الارحام از اصول: عبارت است از هر مذکری که بین او و مُرده زنی باشد مانند پدرِ مادری.
ذوی‌‌الارحام از فروع: عبارت است از هر مذکری که بین او و مُرده زنی باشد. مانند پسرِ دختر و دخترِ دختر.
الله متعال را به خاطر بیان عدل و احسان و هدایت، شکر و سپاس می‌‌گوییم.
الله متعال می‌‌فرماید: ﴿يَسۡتَفۡتُونَكَ قُلِ ٱللَّهُ يُفۡتِيكُمۡ فِي ٱلۡكَلَٰلَةِۚ إِنِ ٱمۡرُؤٌاْ هَلَكَ لَيۡسَ لَهُۥ وَلَدٞ وَلَهُۥٓ أُخۡتٞ فَلَهَا نِصۡفُ مَا تَرَكَۚ وَهُوَ يَرِثُهَآ إِن لَّمۡ يَكُن لَّهَا وَلَدٞۚ فَإِن كَانَتَا ٱثۡنَتَيۡنِ فَلَهُمَا ٱلثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَۚ وَإِن كَانُوٓاْ إِخۡوَةٗ رِّجَالٗا وَنِسَآءٗ فَلِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۗ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمۡ أَن تَضِلُّواْۗ وَٱللَّهُ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمُۢ١٧٦﴾ [النساء: 176] «از تو(درباره‌ی کلاله= مرده نه فرزند دارد نه پدر) فتوا می‌خواهند، بگو: الله در(باره‌ی) کلاله برای شما فتوی می‌دهد، اگر مردی بمیرد که فرزند نداشته باشد و برای او خواهری باشد، نصف اموالی را که به جا گذاشته، برای او است. و او تمام مال خواهر را به ارث میبرد، (اگر خواهر بمیرد) در صورتی که فرزند نداشته باشد و چنانچه دو (خواهرش) باقی باشند؛ دو سوم ترکه را میبرند و اگر چندین مردان و زنانی برادر و خواهر باشند برای هر مرد دو برابر سهم زن خواهد بود، الله (احکام خویش را) برای شما بیان میکند تا گمراه نشوید و الله به همه چیز داناست».
حجب به دو قسمت تقسیم میشود:
1- حجب به وصف: به این معنا که وارث به یکی از موانع ارث توصیف میشود. مانند: آزاد شدن (اینکه برده‌‌ای آزاد شود) یا قتل یا اختلاف دین؛ و این در مورد تمام ورثه مصداق دارد. پس هرکس به یکی از این اوصاف توصیف شود، ارث نمی‌‌برد و وجود و عدم وی در ارث بردن یکسان است.
2- حجب با شخص: به این معنا که برخی از ورثه به خاطر وجود برخی دیگر از آن‌ها از ارث محروم می‌‌شوند. و منظور ما در اینجا این نوع حجب می‌‌باشد.
حجب با شخص به دو بخش تقسیم میشود: حجب نقصان و حجب حِرمان.
الف) حجب نقصان: عبارت است از منع شخص وارث از سهم کامل وی.
چنان‌‌که میراث محجوب (کسی‌که حجب شده) به سبب وجود حاجب کاهش یافته و ناقص میشود.
و این در مورد همه‌‌ی ورثه مصداق می‌‌یابد. حجب نقصان نیز به دو بخش تقسیم میشود:
1- حجب نقصان به سبب انتقال که چهار نوع دارد:
سهم محجوب به سهم کم‌تر از آن انتقال می‌‌یابد که شامل پنج نفر می‌‌شوند: شوهر و همسر، مادر، دخترِ پسر، خواهرِ پدری؛ مانند انتقال سهم شوهر از یک‌‌دوم به یک‌‌چهارم (به هنگام وجود حاجب فرزند)
- سهمی از تعصیب به سهمی کم‌تر از آن انتقال یابد. و این تنها در حق پدر و پدربزرگ می‌‌باشد.
- سهمی به تعصیب کم‌تر از آن انتقال یابد. و این در حق وارثان است که یک‌‌دوم ارث میبرند: دختر، دخترِ پسر، خواهر تنی، خواهرِ پدری زمانی که همراه هریک از آن‌ها یک برادر باشد.
- سهمی از تعصیب به تعصیب کم‌تر از آن انتقال یابد. و این در حق عصبه همراه غیر می‌‌باشد.
بنابراین سهم خواهر تنی یا پدری همراه دختر یا دخترِ پسر که باقی ترکه و برابر با یک‌‌دوم است، اگر برادری به همراه داشته باشد، باقی ترکه بین آن‌ها به صورت سهم دختر نصف سهم پسر تقسیم میشود.
2- حجب نقصان که سبب آن ازدحام باشد که سه نوع است:
- ازدحام در سهم و این در حق هفت نفر از ورثه می‌‌باشد: پدربزرگ، همسر، دختران و دخترانِ پسر؛ خواهران تنی، خواهران پدری، خواهر و برادر مادری؛ مانند ازدحام دو یا چند دختر یا دو یا چند خواهر در دو سوم سهم. (که در این‌‌صورت دو سوم سهم تعیین شده بین آن‌ها به طور مساوی تقسیم میشود).
- ازدحام در تعصیب: و این در حق هر عاصب می‌‌باشد مانند پسران، برادران، عموها و مانند آن‌ها. مانند ازدحام دو یا چند پسر یا دو یا چند برادر در میراث.
- ازدحام در عول: و این در حق اصحاب فروض می‌‌باشد به هنگام تزاحم.
ب) حجب حرمان: به این معنی که شخص دیگری را کاملا از ارث محروم میکند. و این در مورد همه ورثه مصداق دارد جز شش نفر: پدر، مادر، شوهر، همسر، پسر، دختر؛
مانند حجب برادر توسط پسر، حجب پدربزرگ با وجود پدر، حجب عمو توسط برادر و مانند این.
ورثه از جهت حجب حرمان به 4 دسته تقسیم می‌‌شوند:
- دسته‌‌ای که دیگران را حجب میکنند و خود حجب نمی‌‌شوند: پدر و مادر و فرزندان.
- دسته‌‌ای که حجب می‌‌شوند اما دیگران را حجب نمی‌‌کنند: خواهر و برادرِ مادری.
- دسته‌‌ای که دیگران را حجب نمی‌‌کنند و خود حجب نمی‌‌شوند: زن و شوهر.
- دسته‌‌ای که باعث حجب دیگران می‌‌شوند و خود نیز حجب می‌‌شوند: بقیه‌‌ی ورثه.
1- هر وارثی از اصول، مانع ارث بردن افراد همجنس بالاتر از خود میشود؛ بنابراین پدر مانع ارث بردن پدربزرگ‌‌ها و مادر مانع ارث بردن مادربزرگ‌‌ها میشود.
2- هر وارث مذکری از فروع، مانع ارث بردن افراد پایین‌‌تر از خود میشود. چه از جنس او باشد یا نه؛ بنابراین پسر مانع ارث بردن فرزندان پسر و دختر پسر میشود. اما وارثان مونث از فروع تنها زمانی مانع ارث بردن افراد پایین‌‌تر از خود می‌‌شوند که سهم‌‌شان دو سوم باشد. در این‌‌صورت افراد مونثی که در مرتبه‌‌ی پایین‌‌تری از او هستند، ارث نمی‌‌برند مگر اینکه همراه مذکری باشند که بنا بر تعصیب ارث میبرند.
3- هر وارث مذکری از اصول و فروع بدون استثناء مانع ارث بردن حواشی مذکر و مونث میشود. و حواشی عبارتند از: خواهران و برادران حقیقی یا پدری و فرزندان‌‌شان و خواهران و برادران مادری و عموهای حقیقی یا پدری و فرزندان‌‌شان.
اما هر وارث مونث از اصول و فروع مانع ارث بردن حواشی نمی‌‌شود مگر در مورد وارثان مونث فروع که عبارتند از: دختران، دخترانِ پسر؛ و مانع ارث بردن خواهران و برادران مادری میشود.
4- حواشی برخی با هم ارث میبرند. هریک از آن‌ها که بنا به تعصیب ارث برد، مانع ارث بردن کسانی میشود که از نظر جهت یا نزدیکی یا قوت از او، در مرتبه‌‌ی پایین‌‌تری قرار دارند.
بنابراین برادرِ پدری با وجود برادر تنی و خواهر تنی ارث نمی‌‌برد و خواهر تنی بر مبنای عصبه همراه غیر ارث میبرد ... و پسرِ برادر تنی با وجود برادر تنی و خواهر تنی ارث نمی‌‌برد. و خواهر تنی بنا بر عصبه همراه غیر ارث میبرد. و نیز پسرِ برادر تنی با وجود برادر پدری و خواهر پدری که بنا به عصبه مع‌‌الغیر ارث میبرد، از ارث محروم میشود. و پسر برادر پدری با وجود چهار نفری که ذکر آن‌ها گذشت و پسر برادر تنی ارث نمی‌‌برد.
و عموی حقیقی با وجود پنج نفری که ذکر آن‌ها گذشت و پسر برادر پدری از ارث محروم میشود. - و عموی پدری با وجود شش نفر مذکور و عموی تنی از ارث محروم میشود. و پسر عموی حقیقی با هفت نفر مذکور و عموی پدری سهمی در ارث ندارد. و پسر عموی پدری با هشت نفر مذکور و پسر عموی حقیقی سهمی در ارث ندارد.
اما خواهران و برادران مادری با وجود فرع وارث و اصل وارث از افراد مذکر ارث نمی‌‌برد.
5- اصول را جز اصول از ارث محروم نمیکند و فروع را جز فروع از ارث محروم نمیکند. و اصول و فروع برخی از حواشی، مانع ارث بردن حواشی می‌‌شوند.
6- مرد یا زنی که برده‌‌ای را آزاد کرده، با وجود عصبه خویشاوند از ارث محروم میشود.
الله متعال را سپاس که ما را به این امور هدایت نمود و هرگز هدایت برای ما میسر نبود اگر الله ما را به سوی حق هدایت نمی‌‌کرد: ﴿يُرِيدُ ٱللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمۡ وَيَهۡدِيَكُمۡ سُنَنَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ وَيَتُوبَ عَلَيۡكُمۡۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ٢٦﴾ [النساء: 26] «الله می‌خواهد که (احکام خویش را) برای شما روشن سازد و شما را به راه و روش کسانی‌که پیش از شما بودند، راهنمایی کند و الله دانای حکیم است».
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر